________________
૪૬
મહર્ષિ દયાનંદ આર્યસમાજનો પાયો માનવમાત્રના કલ્યાણઅર્થે નાખ્યો હતો અને આર્યસમાજનો લક્ષ્ય વિશ્વવ્યાપી બનાવ્યો હતો. આજે દરેક આર્ય સભાસદે ઋષિ-પ્રદર્શિત ઉપરોક્ત માનવવાદી આદશોને સમજી, જીવનમાં ઉતારી, દેશના અને સંસારના સર્વાંગી ઉત્કર્ષ માટે કટિબદ્ધ થવું જોઈએ અને સ્વયં એક સાચા આર્ય બનવાનો સંકલ્પ કરવો જોઈએ, જેથી તે પોતાના જીવન અને વ્યવહારથી બીજાને આર્ય (શ્રેષ્ઠ) બનાવી શકે.
આ છે મહર્ષિ દયાનંદનું વ્યક્તિત્વ અને કૃતિત્વ. સર્વપલ્લી ડૉ. રાધાકૃષ્ણનના શબ્દોમાં કહીએ તો ““સ્વામી દયાનંદ એક મહાન સુધારક અને પ્રકાંડ ક્રાંતિકારી હતા. તે સાથે તેમના હૃદયમાં સામાજિક અન્યાયને ઉખાડી ફેંકવાનો પ્રચંડ અગ્નિ પણ હતો. એમના આદેશ આપણા માટે ઘણા મહત્ત્વના છે કેમ કે આજે પણ આપણા સમાજમાં અનેક મતભેદો વિદ્યમાન છે. આપણી ફાટફૂટના કારણે જ ભૂતકાળમાં ગુલામીની જંજીરમાં જકડાયા હતા. આપણા અરસપરસના ભેદભાવ અને અસહિષ્ણુતા જ આપણા પતનનું કારણ બન્યાં હતાં. આપણે ભૂતકાળની ભૂલોમાંથી શીખવું જોઈએ. તો જ આપણું ભવિષ્ય ઉજ્જવળ અને ગૌરવશીલ બનશે. તેમણે અધ્યાત્મિક અવ્યવસ્થા, સામાજિક કુરિવાજો અને રાજકીય, ધાર્મિક, અને સાંસ્કૃતિક ઉદ્ધારનું બીડું ઝડપ્યું હતું. સત્ય, સામાજિક એકતા અને ઈશ્વરની ઉપાસનાનો સંદેશ તેમણે આપ્યો. તેમણે શિક્ષણ અને ઈશ્વર પૂજાનું સ્વાતંત્ર્ય બધાંને માટે સુગમ બનાવ્યું. ભારતના બંધારણમાં સામાજિક ક્ષેત્રમાં અનેક વ્યવસ્થા મહર્ષિ દયાનંદના ઉપદેશોમાંથી પ્રેરણા લઈને કરવામાં આવી છે.
