________________
મહર્ષિ દયાનંદ સ્વામીજીને આ પુસ્તકોમાં વર્ણવેલાં નાડીચક્રો વિશે સંશય ઘોળાયા કરતો હતો. એટલામાં ગંગામાં તણાતું એક મડદું તેમણે જોયું. તરત જ પોતે ગંગામાં કૂદી પડ્યા અને પેલા મડદાને તાણી લાવ્યા. પાસે ચપ્પ હતો તેનાથી શબને ચીર્યું અને પુસ્તકના વર્ણન સાથે એ શરીરના અંગોપાંગને મેળવવા લાગ્યા. તેમણે સર્વ અંગોનું પરીક્ષણ કર્યું, પણ પેલાં નાડીચક્રોનો કંઈ જ મેળ ખાધો નહીં. એટલે સ્વામીજીએ તે મડદાને તથા પેલી પોથીઓને ગંગાજીમાં પધરાવી દીધાં. પોતે નિશ્ચય કરી નાખ્યો કે વેદો, ઉપનિષદો, પાતંજલ અને સાંખ્યશાસ્ત્ર સિવાયનાં યોગને લગતાં સર્વ પુસ્તકો મિથ્યા અને અશુદ્ધ છે.
આ સમયે દયાનંદજીએ ઓખામઠની મુલાકાત લીધી. ત્યાંના મહંતશ્રી સાથે વાર્તાલાપ અને સત્સંગ થયા. દયાનંદજીના પાંડિત્ય, તપત્યાગ અને તેના પ્રભાવથી એ મહંત અંજાયા. પોતાની ગાદી દયાનંદને સોંપી પોતાનો શિષ્ય અને સંપત્તિનો ઉત્તરાધિકારી બનાવવાની ઇચ્છા તેમણે બતાવી. પણ જેણે સંસારનો ત્યાગ કર્યો હતો તેવા દયાનંદને તે ગાદી આકર્ષી શકી નહીં. તેમને મહંતગીરી જોઈતી ન હતી. તેમને તો જ્ઞાન જોઈતું હતું. એટલે વીતરાગ સંન્યાસી દયાનંદે મહંતને કહ્યું: “જો મને ધનની જ ઈચ્છા કે અભિલાષા હોત તો હું મારા પિતાની સંપત્તિનો, જે તમારા ઐશ્વર્યથી અનેક ગણી વધારે હતી, ન છોડત.'' દયાનંદને તો સાચા શિવનો સાક્ષાત્કાર અને મૃત્યુથી બચવાનો ઉપાય જોઈતો હતો. જ્યારે મહંત પાસે ધનદોલત તો ખૂબ હતાં પણ સત્ય અને સાચા શિવ નહોતા. આમ ગંગાતટ પર યાત્રા પૂરી કરી હિમાલય છોડી દયાનંદ
