________________
મહર્ષિ દયાનંદ વ્યક્તિત્વ અને કૃતિત્વ ૨૯ તરફ દોટ મૂકતો. કોઈ સ્વામી વિશુદ્ધાનંદનું નામ કે કોઈ પંડિત રાજારામ શાસ્ત્રીનું નામ વટાવી ખાતો. આશ્રયહીન અંધકારનો એકમાત્ર અંતિમ આશ્રય બનારસ જ દેખાતું. નિર્ભય વીર દયાનંદે ગુફામાં પેસીને સિંહને લલકારવાનો નિશ્ચય કર્યો અને માધબાગમાં જઈને ધર્મનો ઝંડો રોપી દીધો.
સ્વામી દયાનંદે કાશીનરેશને કહેણ મોકલ્યું કે જે સત્યાસત્યનો નિર્ણય કરવા માગતા હો તો પંડિતોને શાસ્ત્રાર્થ માટે તૈયાર કરો. કાશીનરેશે પંડિતોને બોલાવીને શાસ્ત્રાર્થ કરવા માટે કહ્યું. પંડિતોએ જવાબ આપ્યો કે સ્વામી દયાનંદ વેદોનો પંડિત છે અને વેદની જ દુહાઈ દે છે. અમને વેદોમાંથી પ્રમાણો શોધી કાઢવા થોડા દિવસો મળવા જોઈએ. ત્યાર બાદ અમે શાસ્ત્રાર્થ કરી શકીશું. ૧૫ દિવસનો સમય આપવામાં આવ્યો. પંડિતો ખૂબ તૈયારીમાં પડી ગયા. શાસ્ત્રાર્થ માટે કારતક સુદિ ૧૨નો સમય નક્કી કરવામાં આવ્યો. સભા માટે માધાબાગ જ ઉપયુકત સ્થળ ગણવામાં આવ્યું. કારણ કે સ્વામીજીએ સંન્યાસ ધર્માનુસાર બીજાના સ્થળે જવાનું સ્વીકાર્યું નહીં. ૧૫ દિવસ પૂરા થઈ ગયા.
આજે એક બાજુ માધબાગમાં સભાનો સમારંભ થવા લાગ્યો અને બીજી બાજુ કાશીના પંડિતોને સભાસ્થાન સુધી પહોંચાડવા માટે કાશીનરેશના મહેલથી પાલખી, છત્ર, ચામર વગેરે સામગ્રી મોકલાવવામાં આવી. આજે માનો કાશીના પંડિતોનો પરીક્ષાદીન ન હોય ! આજના દિવસની સફળતા ઉપર જ તેમનું ભવિષ્ય આધારિત હતું. પ્રતિપક્ષમાં કૌપીનધારી સાધુ હતો. વિદ્યા જ જેનું શસ્ત્ર હતું. સત્ય જ જેનો કિલ્લો હતો અને પરમાત્મા જ જેનો સહાયક હતો. બીજી બાજુ અનેક પંડિતોની મંડળી હતી,
