________________
૨૮
મહર્ષિ દયાનંદ અને વિરોધી પંડા-પૂજારીઓએ એવો પ્રચાર પણ આરંભ્યો કે આ સાધુ પ્રચ્છન્ન ખ્રિસ્તી પાદરી છે. આની સામે દયાનંદ પડકાર કર્યો. પરિણામે એક વિવાદસભા યોજાઈ. એ વિવાદસભામાં દયાનંદે પ્રતિપક્ષીઓની દલીલોનું સંપૂર્ણ ખંડન કર્યું. પરિણામ સ્વરૂપ તેમનો પ્રશંસક વર્ગ ઘણો વધી ગયો.
કાનપુરથી દયાનંદજી કાશી ગયા. ભારતના આ સુપ્રસિદ્ધ વિદ્યાતીર્થમાં તેઓ ૧૮૬૯ના ઑકટોબર માસની ૨૨મી તારીખે પહોંચ્યા. ત્રણ અઠવાડિયાં સુધી તેમણે ભાષણો આપ્યાં.
કાશીમાં રાજા માધોસિંહનો ‘આનંદ બાગ' જાણીતો છે. તે બાગમાં કાર્તિક સુદિ ૧૨, સંવત ૧૯૨૬ના રોજ ખૂબ ધૂમધામ હતી. થોડા દિવસથી લંગોટધારી સંન્યાસી આ બાગમાં ઊતયો હતો. વિદ્યાની નગરી કાશીના પ્રસિદ્ધ-અપ્રસિદ્ધ, નાનામોટા પંડિત મલ્લો તે લંગોટધારી સાથે પોતપોતાની બળપરીક્ષા માટે આવવા લાગ્યા છે. સ્વામીજીની કાશીમાં હાજરી માત્રથી સર્વત્ર ખળભળાટ મચી ગયો છે. બુદ્ધિ અને ધર્મની પૂર્ણ સ્વતંત્રતામાં માનનારો સુધારક દયાનંદ, અંધવિશ્વાસ અને રૂઢિઓના ગઢ બનારસની દીવાલોને સત્યની ટક્કરથી તોડી પાડીને ચૂરેચૂરા કરવા માટે એકમાત્ર ભગવાનના ભરોસે યુદ્ધમેદાનમાં ઊતરી પડ્યો છે. કાશી નગરી અત્યંત પ્રાચીનકાળથી વિદ્યાની ખાણ મનાય છે. તેના ખૂણે ખૂણે વિધવારિધિ અને ગલીએ ગલીએ મહામહોપાધ્યાય રહે છે. સ્વામી દયાનંદ હિંદુ ધર્મના કુરિવાજોનું ખંડન કરવા માગતા હતા. આજ સુધી કાશી અપરાજિતા હતી, ત્યાં સુધી પૌરાણિક ધર્મને પણ હારેલો ન માની શકાય. સામાન્ય રીતે જે પૌરાણિક પંડિત નિરુત્તર બની જતો તે કાશી
