________________
૫૦
મહર્ષિ દયાનંદ
હતા. એ અઠંગ નાસ્તિક પંડિત મહર્ષિ દયાનંદજીની આ અંતિમ ઘડીથી આશ્ચર્ય પામ્યા. તેમનાં મન-હૃદય પલટાઈ ગયાં. સ્વામીજીના આધ્યાત્મિક તેજે તેમના હૃદયને પ્રકાશિત કરી દીધું અને તે પૂર્ણ આસ્તિક બની ગયા.
વેદગાન પછી સ્વામીજીએ સંસ્કૃતમાં પરમાત્માની સ્તુતિ પ્રાર્થનોપાસના કરી, અને પછી હિંદીમાં પ્રાર્થના કર્યા બાદ પોતે ગાયત્રીનો જપ કરવા લાગ્યા. જાણે સોનાની મૂર્તિ હોય, તેમ પોતે નિશ્ચલરૂપે સમાધિમાં રહ્યા. છ વાગવાનો વખત થયો ને સ્વામીજી સમાધિમાંથી જાગ્રત થયા. પોતાની બંને આંખો ઉઘાડી તેમણે પ્રાર્થના કરી: “હે દયામય ! હે સર્વશક્તિમાન ઈશ્વર ! તારી એ જ ઇચ્છા છે. સાચે જ તારી એ ઇચ્છા છે. તારી જ ઇચ્છા પૂરી થાઓ. અહા ! પરમેશ્વર ! તે સરસ લીલા કરી છે !''
'
એ ઉચ્ચારણ કરીને મહર્ષિજીએ પોતાના પ્રાણને બ્રહ્માંડદ્વાર ઉપર ચડાવવા માંડ્યો અને થોડી વાર પછી પ્રણવનાદ સાથે બહાર કાઢી નાખ્યો.
એ દીપાવલીનો મંગલ દિવસ હતો, એટલે સંધ્યાએ ભારતભરમાં ઘેર ઘેર દીપમાળાઓ પ્રકટી હતી અને તે જ સંધ્યાએ મહર્ષિ દયાનંદજીનો જીવનદીપ બ્રહ્મધામમાં લય પામી ગયો હતો.
બીજે દિવસે સ્વામીજીના દેહને પૂરા સમારોહથી ને વેદનાં ગાનોની ધૂન સાથે વૈદિક વિધિથી અગ્નિસ્નાન કરાવવામાં આવ્યું.
ત્યારે દેશભરમાં ઊંડા શોક અને વેદના વ્યાપી ગયાં પણ ઇતિહાસ કહે છેઃ એ મહર્ષિએ પોતાની કાયાને ભસ્મ કરીને
