________________
288
યોગદષ્ટિ વ્યાખ્યાનો ભાગ-૩ કર્મબંધનું કારણ હોવાથી કર્મબંધ સ્થિતિ અને રસ પણ મુખ્ય હોય, એ ન્યાયે જન્માદિદોષનાશરૂપ બંને અપેક્ષાએ તદ્દન તુચ્છ કોટિના થાય છે. મુખ્ય કારણથી ભવરોગથી મુક્તિરૂપ કાર્ય પણ
આ સંસારરોગ મુખ્ય રોગ હોવાનું કારણ એ મુખ્યરૂપ જ છે. છે, કે એ જન્મઆદિ વિકારરૂપે ચારેય ગતિના બીજા બધા રોગોથી મુક્તિમુખ્ય નથી, કેમકે તમામ જીવોને અનુભવસિદ્ધ છે. બધા જ સંસારી- એ રોગો મુખ્ય રોગરૂપ નથી, અને તેના વિકારરૂપ જીવો જન્માદિ વિકારોને અનુભવે છે. ભાવરોગથી દોષો પણ મુખ્ય નથી. જ્યારે ભવરોગ મુખ્ય રોગ પીડાય છે. આમ બીજાનારોગની કલ્પનાઓમાત્ર છે. અને જન્માદિ વિકારો જ મુખ્ય દોષો છે. તેથી ન રહેતા દરેકને સ્વાનુભવસિદ્ધ બને છે. આ દોષો-રોગથી મુક્તિ જ મુખ્ય મુક્તિરૂપ છે.
તિભુરા મુત્તોડજિમુહયaોપપદતો અને મુક્ત થયેલો જીવ જ મુખ્યવૃત્તિથી મુક્ત થયો નન્જરિતોષવિમાતોષત્વ ના એમ કહેવું ઉચિત ગણાય. કેમકે હવે પછી એ
પર મવવ્યાધિના મુ, મુડ-િસિદ્ધઃ ક્યારેય બંધાવાનો-રોગયુક્ત થવાનો નથી. મુક્યવો પદ્ય પ્રવૃત્તિનિમિત્તાવાતા તથા વાદ- અહીં જન્માદિદોષો દૂર થવાથી જીવમાં જન્માદિતોષવિરામ – કારત્ તત્વોષત્વિો :- મુખ્યવૃત્તિથી અદોષપણું ઘટે છે. જે પૂર્વે દોષયુક્ત तस्य दोषवतोऽदोषत्वप्राप्तेरिति॥१९०॥ હોય, તે જ પછી દોષમુક્ત થાય, એ વાત યુક્તિ
ગાથાર્થ આનાથી મુક્ત જ મુખ્ય મુક્તરૂપે સંગત છે. આમ કહેવાથી અનાદિથી અષ્ટ ઘટે છે, કેમકે જન્મઆદિ દોષો દૂર થવાથી તેનું મુક્તાત્માની કલ્પના ખોટી સિદ્ધ થાય છે. તેમજ અદોષત્વ સંગત બને છે.
ચૈતન્યનો જ અભાવ આવી જવોનૈરાભ્યદશા જ સંસારમુકત જ ખરો મુકત ખરી મુક્તિ છે, ઈત્યાદિ વાતો પણ ખોટી ઠરે છે. ટીકાર્ય સંસારરૂપી વ્યાધિથી જે મુક્ત થયો જીવ જન્માદિ દોષ કે ભવરોગથી મુક્ત બને છે, તે જ મુખ્યરૂપ મુક્ત-સિદ્ધરૂપે ઘટે છે, કેમકે એટલામાત્રથી કંઇ જીવનો અભાવ થઈ જતો નથી. મુક્ત પદની પ્રવૃત્તિમાં કારણભૂત અર્થ એમાં જ પુરુષ રોગમુક્ત બને એનો અર્થ કંઈ પુરુષનો જ વિદ્યમાન છે. તેથી જ કહે છે - જન્માદિદોષ દૂર અભાવથઇગયો એમનથી. આમજન્માદિદોષથી થવાથી જ દોષવાળામાંથી દોષરહિતપણાની પ્રાપ્તિ છૂટેલો આત્મા ભવરોગથી મુક્ત થાય છે, એ જ થાય છે.
મુખ્ય મુક્તિરૂપ અને યથાર્થ છે. વિવેચનઃ આ ભવરોગથી મુક્ત થયેલો પણ અમુમેવાર્થ સ્પષ્ટયન્નE-- મુખ્યરૂપે જ યુક્તિસંગત કરે છે. નહીં કે સાંખ્ય- તસ્વમાવોપમહેંડજિતત્તવમાવ્યયાતા દર્શનની જેમ ઔપચારિક રીતે. જન્માદિ દોષો મુખ્ય તસ્વૈહિ તથામાવીતોષત્વતિઃ શા દોષો છે. ભવરોગ મુખ્ય રોગ છે. તો આ દોષોનું તથ-ગાત્મનઃ વમવોપમલેંડજિ સતિ જવું-નાશ પામવું એ પણ મુખ્યદોષનાશ છે. અને સન્મામિ વિમેન તત્તસ્થામાવ્યયાત-તસ્ય આ દોષનાશ ભવરોગનાનાશમાં મુખ્ય કારણ છે. તસ્વીરમાવ્યું તેને યોત, તથાદિતચેન્જબૂત ઇવ આમ ભવરોગનાશ-ભવરોગથી મુક્તિરૂપ કાર્ય માવો યે સાવ તથા મવતીતિ, તત તથૈવ હિ માટેનું કારણ (= પ્રવૃત્તિનિમિત્ત) જન્માદિદોષ- તથા માવાત્-સન્માલિત્યાતોનન્માદ્યતીતત્વેનમાવાતું નાશમુખ્યરૂપ છે. અર્થાત્ મુખ્ય કારણથી થતું કાર્ય વિમિત્યદતોષવંતિ.-૯ોષવત(વડોષત્વ
