________________
312
યોગદષ્ટિ વ્યાખ્યાનો ભાગ-૩ અવંચક ક્યિા અને અવંચક ફળ પ્રાપ્ત કરે છે- યમ વિરતિઓ પ્રાયઃ સર્વભારતીય દર્શનોને સંમત અથવા કરશે. કારણકે એ બેની પ્રાપ્તિ માટે પ્રથમ છે. કોઈ શીલ કહે, કોઈ યમ કહે, કોઇ મહાવ્રત યોગાવંચક અવધ્ય હેતુ છે. એટલે કે જે યોગીઓ કહે, પણ અંતે માન્યતો છે જ. “અહિંસા, સત્ય, ઉત્તમપુરુષોનો યોગ અવંચકરૂપે પ્રાપ્ત કરે છે, તે અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહયો છે એવું વચન યોગીઓ બીજા બે યોગમાટે અવશ્ય યોગ્ય બને છે. આ પાંચ યમો - હિંસાઆદિ મહાપાપોથી જ છે. આવા પ્રવૃત્તયોગીઓ જ પ્રસ્તુત યોગના અટક્વારૂપ વ્રતો સાધુઓને હોય છે. પ્રયોગ= આદરણ- આચરણમાટે ખરા અર્થમાં આ પાંચેય વ્રતો પાછા પ્રત્યેક ચાર પ્રકારના અધિકારી છે. આ પ્રમાણે યોગવિષયક નિષ્ણાતોનું છે. (૧) ઇચ્છાયમ (૨) પ્રવૃત્તિયમ (૩) કહેવું છે. ઉત્તમપુરુષોની નિશ્રામાં ઉત્તમ ક્રિયા- સ્થિરતાયમ અને (૪) સિદ્ધિયમ. ફળનાલાભયોગ્ય જીવોજ ખરેખરયોગદષ્ટિઓમાં તેષાં વિશેષજ્ઞક્ષમK-- વિકાસ સાધી શકે છે. જાતે યોગની વાતો વાંચી તથારિયુતારાથrsવિપરિણમન. લઈ કે અયોગ્ય આડંબરી વ્યક્તિઓને પોતાની પશ્વિછાડવાથી થાવ તારા કલ્પનાથી યોગી તરીકે સ્વીકારી લઈ જે યોગ ત થા પ્રતિયુત-ચમવથાતિયતા સાધવા માંગે છે તે ખરેખર આયોગદષ્ટિઓનાકે તે તથાકવિપMિમિની-તાવસ્થિત્વેન, પુમાટેના આ ગ્રંથના અધિકારી બનતા નથી. સજ્જનક્ષળપુછાવણે-ચમારચંવપ્રથમ उपन्यस्तयमादिस्वरूपमाह--
यम एव तु अनन्तरोदितलक्षणेच्छैवेच्छायम इति कृत्वा इहाऽहिंसादयः पञ्च सुप्रसिद्धा यमाः सताम्। ॥२१५॥ પપ્રદર્વિતાસ્તવેચ્છાદિતુર્વિધારા અહિંસાદિ યમો સુપ્રસિદ્ધ હોવાથી તેનું
-તોકે, હિંસતિ ઘ પ સંહયાં વિવેચન છોડીને હવે આ ઈચ્છાદિયમોનું વિશેષ સુપ્રસિદ્ધ સર્વતન્ત્રધારત્વેન, યમ:-૩૫મી, સ્વરૂપ બતાવે છે. સતાં-મુનીના તિ, વિપૂર્યન્તારૂત્યદિ-સપરિપ્રદ- ગાથાર્થ યમોમાં તવસ્થાપ્રીતિથી યુક્ત પર્યતાઃ | “હિંસાત્યતૈિયબ્રહ્મરિગ્રહ અને અવિપરિણામિની એવી ઈચ્છા પ્રથમ યમ યમ'' (૨-૩૦ ૫.) તિ વર્ણનાતા તથેચ્છાદિ- જાણવી. ચતુર્વિધા પ્રત્યેકમિચ્છીય પ્રવૃત્તિયમ શિયમ
ઈચ્છાયમ सिद्धियमा इति ॥२१४॥
ટીકાર્ય ચમચક્રમાં કહેલા લક્ષણોવાળા અહિંસાદિ પાંચસુપ્રસિદ્ધયમો અંગે ઇચ્છા- યમોમાં યમયુક્ત વ્યક્તિની કથામાં પ્રીતિવાળી આદિયમોનું સ્વરૂપ બતાવે છે.
તથા તે ભાવમાં સ્થિરતા રહેલી હોવાથી અવિપઈચ્છાદિયમાં
રિણામિની એવી ઈચ્છા પ્રથમ જ યમ છે. કેમકે ગાથાર્થ અહીં મુનિઓને અહિંસાદિથી હમણાંજ કહલાલક્ષણોવાળી ઇચ્છા જ ઈચ્છાયમ અપરિગ્રહસુધીના પાંચ યમો સુપ્રસિદ્ધ છે. તથા છે. ઈચ્છાદિ ચાર પ્રકારે છે.
વિવેચનઃ જેઓ ઉપરોક્ત અહિંસાદિયમોને ટીકાર્ય આ લોકમાં મુનિઓને અહિંસા, આરાધે છે, અથવા આરાધી સિદ્ધયમી બન્યા છે, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ આપાંચ તેઓઅંગેની સાધનાની વાતોમાં અત્યંત આનંદ
