________________
302
ચોગદષ્ટિ વ્યાખ્યાનો ભાગ-૩ નિશ્ચિત થયેલો અર્થ આ જ હોઈ શકે. બીજી બધી અન્યત્રથી બેઠા ઉતારી લઈને પણ પોતાનું ગણી કલ્પનાઓ વ્યર્થ છે.
લઈ યશનો પૂરો લાડવો જમી જવાની વૃત્તિના બદલે एवं प्रकृतमभिधाय सर्वोपसंहारमाह
પોતાના વિશિષ્ટ સર્જન માટે પણ પૂર્વાચાર્યોને નેવયોગશાસ્ત્ર: સંક્ષેપે સમુથુદા યશોભાગી માનવાની આ ઉદાત્તતા વંદનીય છે. નિયોડિયમાત્માનુસ્મૃતિ પારણા વળી, પોતે આ ગ્રંથ રચી બીજાઓ પર મોટો
અને કાશીથિ -તતાથ, ઉપકાર કર્યો, એવો પણ અહંભાવન રહે, તે માટે સંક્ષેપેબ-સમાન, સમુદ્રધૃત-તેગઃ પૃથતઃ ખુલાસો કરે છે કે આ ગ્રંથ મેં મુખ્યતયા મારી નવનીતમિવ ક્ષીરાિ ન ત્યાદ છિન- સ્મૃતિમાટે-યોગાર્યોના સ્મરણમાટે બનાવ્યો છે. ૩નલોન યોmોડવંગધિકૃત વા મિર્યમિત્યદ કારણકે પૂર્ણદશાને નહીં પામેલી વ્યક્તિ મુખ્યતયા મામાનુમૃત્યથી પર:-પ્રધાનો યોગ તિ ર૦ણા આત્માર્થી હોય. એની દરેક પ્રવૃત્તિમાં મુખ્યઝોક
આમ ‘મુક્ત સંબંધી પ્રસ્તુત વાત પૂર્ણ કરી આત્મહિતતરફ હોય. હવે ગ્રંથના પૂરા વિસ્તારનો ઉપસંહાર બતાવે છે. આત્મસ્મૃતિમાટે આ ગ્રંથ છે, તો પછી જાહેર
ગાથાર્થ: દષ્ટિભેદથી યુક્ત આ શ્રેષ્ઠ યોગ શું કામ કર્યો? અથવા શું આત્માર્થી માત્ર આત્મઆત્માનુસ્મૃતિમાટે અનેક યોગશાસ્ત્રોમાંથી લક્ષી જ હોય, જરા પણ પરમાર્થીન હોય? ઈત્યાદિ સંક્ષેપથી સમુદ્ધત કરાયો છે.
શંકાના સમાધાનમાં આ ગ્રંથરચનાનું બીજું પ્રયોજન આ ગ્રંથ યોગગ્રંથોનો સાર પણ બતાવે છે. આત્માર્થી વ્યક્તિ પોતાના હિતટીકાર્ય : પાતંજલવગેરે અનેક યોગ- માટેની વસ્તુ જોબીજા આત્માર્થીઓને પણ ઉપયોગી શાસ્ત્રોમાંથી સંક્ષેપથી સમુદ્યુત કરાયો છે - એ થનારી લાગે, તો છૂપાવવાને બદલે જાહેર કરે છે. અને શાસ્ત્રોમાંથી દૂધમાંથી માખણની જેમ પૃથફ કરાયો આત્માર્થીઓની આત્મહિત-લક્ષી પ્રવૃત્તિઓમાં છે. કોનાથી કોણ? આ બતાવે છે- કહેલા લક્ષણો- પરમાર્થ પણ કથંચિતૂસમાયેલો જ હોય છે, ઇત્યાદિ વાળી દષ્ટિઓના ભેદથી યુક્ત આ અધિકૃત યોગ. સૂચિતાર્થો હવેની ગાથામાં પ્રગટ થાય છે. (પૃથફકરાયો છે.) શામાટે? તે બતાવે છે- પોતાની યોજનાન્તામણીહં-- અનુસ્મૃતિમાટે. કેવો યોગ? પર - શ્રેષ્ઠ યોગ. ગુનાહિત્યજિમેન, વાયોજિનો યતદા.
વિવેચનઃ આ આઠ દષ્ટિઓના વિભાગમાં અતઃપરોપોડ, નેશનવિધ્યાર૦૮ પથરાયેલો શ્રેષ્ઠ યોગ પાતંજલઆદિ અનેક યોગ યુનાહિત્યપેિન-પેડx(2) કુતપ્રવૃત્તસંબંધી શાસ્ત્રોમાંથી સંક્ષેપથી સમુદ્ધત કરાયો છે. #નિષ્પન્નયોતિબેન -વતુષ્ટયમનો જેમ દૂધવગેરેમાંથી મંથન આદિદ્વારા નવનીતઃ તાઃ સામાન્ચેના મત વિમિત્યાદિ પોષાકપિ માખણતારવી લેવામાં આવે છે. એમ જુદા-જુદા તથવિધવુકતાદ્રિયોથપેક્ષા નૅશત ન વિધ્યતે, યોગગ્રંથોમાંથી ચિંતન-મનન આદિ મંથન દ્વારા મનાતોડરિયોપક્ષપાતતિમવતિ ર૦૮. તારવેલા માખણરૂપે આ યોગદષ્ટિગ્રંથ રચ્યો છે. તેથી બીજું પ્રયોજન પણ બતાવે છેઆમ કહીને ગ્રંથકાર પોતાની નમ્રતા પ્રગટ કરે છે, ગાથાર્થ જેથી કુલાદિયોગિભેદથી યોગીઓ કે આ રચનામાં મારું કશું નથી! પૂર્વાચાર્યોનું છે! ચાર પ્રકારે છે. તેથી લેશથી પરોપકાર પણ વિરુદ્ધ મેં તો માત્ર સારગ્રહણ કરવા જેટલું જ કર્યું છે. નથી.
