________________
યોગસાર પ્રકરણ/સંકલના
વળી, સત્ત્વશાળી જીવો જ અંતરંગ સામ્યભાવમાં ઉદ્યમ કરી શકે છે તે બતાવવા અર્થે ગ્રંથકાર કહે છે બહારના સર્વે સંયમના આચારો પાળવા સુકર છે, અતિશય તપ કરવો પણ સુકર છે, ઇન્દ્રિયોનો નિગ્રહ કરવો પણ સુકર છે, પરંતુ ચિત્તને સામ્યભાવથી વાસિત કરવું અતિદુષ્કર છે; કેમ કે અનાદિથી જીવને પોતાના મૂઢ સ્વભાવને કારણે પોતાનાથી સેવાતા બાહ્ય આચાર મૃત અલ્પગુણો પોતાને દેખાય છે, પરંતુ પર્વત જેવા મોટા દોષો જે સામ્યભાવથી વિપરીતભાવસ્વરૂપ પોતાનામાં વર્તે છે તે દેખાતા નથી. આથી જ દૃષ્ટિરાગના દોષથી જીવો તત્ત્વને પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી અને પોતપોતાના ધર્મના આચારોને સેવીને પોતે ધર્મ સેવે છે તેમ માને છે અને અન્યના આચારોને જોઈને તેમને ધર્મરહિત માને છે. માટે સર્વધર્મના સારભૂત સામ્યને ધારણ કરીને દૃષ્ટિરાગનો ત્યાગ કરવો જોઈએ.
४
-
(૩) ત્રીજો પ્રસ્તાવ – ‘સામ્યોપદેશ’ :- પ્રથમ પ્રસ્તાવમાં ઉપાસ્ય ૫રમાત્માનું સ્વરૂપ બતાવ્યું અને તે ઉપાસ્યની ઉપાસનામાં બાધક એવા દૃષ્ટિરાગના ત્યાગનો ઉપદેશ બીજા પ્રસ્તાવમાં બતાવ્યો. હવે દૃષ્ટિરાગનો ત્યાગ કર્યા પછી સામ્યભાવની પ્રાપ્તિ માટે ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. તેથી ત્રીજા પ્રસ્તાવમાં સામ્યભાવનો ઉપદેશ આપે છે. સામ્યભાવ એ જીવને માટે સહજ સુખરૂપ છે અને વૈયિકસુખ ક્ષણિક સુખરૂપ હોવા છતાં રાગાદિની આકુળતાથી તત્કાલ દુઃખને દેનારું છે અને કર્મબંધની પરંપરા દ્વારા દુઃખની પરંપરાનું ઉત્પાદક છે, છતાં સામ્યભાવના પરમાર્થને જોવામાં મુગ્ધબુદ્ધિવાળા જીવો વૈષયિકસુખને જ સુખરૂપ જોઈ શકે છે. સામ્યભાવના સુખને સુખરૂપે જોઈ શકતા નથી, આથી જ સર્વસંગનો પરિત્યાગ કરનારા અને સામ્યભાવમાં સુખ છે તેવું કંઈક જાણવા છતાં પણ સામ્યભાવની સન્મુખ થતા નથી. માટે સૂક્ષ્મબુદ્ધિથી સામ્યભાવ અને અસામ્યભાવના પરમાર્થને જાણવા યત્ન કરવો જોઈએ.
વળી, સંસારીજીવોમાં જે વૈભવસંપન્ન ઇન્દ્રાદિ કે ચક્રવર્તી આદિ છે તેઓને પણ જે સુખ નથી તે સુખ સામ્યભાવથી પ્રગટ થાય છે; કેમ કે તત્ત્વના ભાવનથી શાંતરસમાં મગ્ન યોગીઓને બાહ્ય પદાર્થોની વિષમતા પણ સ્પર્શતી નથી. તેથી તેઓના હૈયામાં નિરાકુળ ચેતનારૂપ સામ્યભાવ સદા વર્તે છે. માટે
