________________
યોગસાર પ્રકરણ/સંકલના
અન્ય દેવોની ઉપાસના કરતા હોય તો પણ પરમાર્થથી જિનની જ ઉપાસના કરે છે અને જેઓ પરમાત્માનાં પારમાર્થિક સ્વરૂપને જાણ્યા વગર “અમારા જ દેવ દેવ છે” એ પ્રકારે સ્વીકારીને અન્યના દેવો પ્રત્યે મત્સરભાવ ધારણ કરે છે તેઓ પરમાર્થથી પરમાત્માનાં ઉપાસક નથી. અને જેઓ કદાગ્રહ રહિત પોતાના ઉપાસ્ય દેવને વીતરાગ સ્વીકારીને તેમાં જ તન્મય થવા યત્ન કરે છે તેઓ ઈલિકા-ભમરીનાં દૃષ્ટાંતથી શીઘ્ર વીતરાગતુલ્ય થાય છે.
3
(૨) બીજો પ્રસ્તાવ – ‘તત્ત્વસારોપદેશ’ :- પ્રથમ પ્રસ્તાવમાં ૫૨માત્મા અને પરમાત્માની ઉપાસના કઈ રીતે કરવી જોઈએ તેનું કંઈક સ્વરૂપ બતાવ્યું. હવે, વીતરાગના સ્વરૂપને જાણ્યા પછી તત્ત્વનો સાર શું છે તે બતાવવા તત્ત્વસાર નામનો બીજો પ્રસ્તાવ બતાવે છે. સંસારી જીવોનો દૃષ્ટિરાગ જ સર્વ અનર્થનું કારણ છે. આથી સંસારથી કંઈક વિમુખ થઈને પરમાત્માની ઉપાસના કરવા તત્પર થાય તો પણ સંસારી જીવો સ્વ-સ્વ દર્શનનાં અવિચા૨ક રાગરૂપ દૃષ્ટિરાગથી પરમાત્માની ઉપાસના કર્યા વગર ભવભ્રમણની વિડંબનાને પામે છે. માટે દૃષ્ટિરાગવાળા જીવો કેવા હોય છે ? તે બતાવતાં કહે છે – આ કાળના દોષને કારણે પ્રાયઃ જીવો મોહથી હણાયેલા ચિત્તવાળા હોય છે, મૈત્રીઆદિ ભાવોથી અસંસ્કૃત હોય છે તેથી પરમાત્માની ઉપાસના માટે બહારથી યત્ન કરવા છતાં સ્વયં નાશ પામે છે અને મુગ્ધજીવોનો નાશ કરે છે. માટે કલ્યાણના અર્થીએ મૈત્રીઆદિ ચાર ભાવનાનું પારમાર્થિક સ્વરૂપ જાણવું જોઈએ અને અવિચારક સ્વદર્શનનાં રાગનો ત્યાગ કરવો જોઈએ અને તત્ત્વને જાણવા માટે સદા ઉંઘમ કરવો જોઈએ. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે તત્ત્વ શું છે ? તેથી તત્ત્વ બતાવે છે આત્માનો સામ્યભાવ તે જ જીવ માટે પરમતત્ત્વ છે. માટે માન-અપમાન, નિંદાસ્તુતિ કે ઢેફા-કાંચન આદિમાં કે જીવન-મરણમાં સમાન બુદ્ધિ રાખીને સામ્યભાવના સ્વરૂપનું સદા પારમાર્થિક સ્વરૂપ વિચારવું જોઈએ; કેમ કે યોગનાં સર્વ અંગોનો સાર સામ્યભાવ જ છે. અને જેઓ આજે કે કાલે કેવળજ્ઞાનને પામશે તેઓ સામ્યભાવ વગર ક્યારેય પણ કેવળજ્ઞાનને પામવાના નથી માટે સામ્યભાવને પ્રગટ ક૨વા માટે જ સર્વ ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.
-
વળી, બાહ્ય સર્વ આચરણાઓ પણ જો સામ્યભાવનું કારણ ન બને તો તે વ્યર્થ છે માટે મોક્ષનાં અર્થીએ સર્વ ઉદ્યમથી સામ્યભાવમાં યત્ન કરવો જોઈએ.
