Yogdrushti Samucchay Part 01

Author(s): Bhuvanbhanusuri, Padmasenvijay
Publisher: Divyadarshan Trust

Page 6

શાસ્ત્ર વાંચી લેવાથી કામ સરી જતું નથી, જુદા જુદા બને તો કોરી યોગચર્ચાનું કાંઈ ફળ રહેતું નથી. પૂ. શાસ્ત્રોમાં યોગનું જુદી જુદી અનેક શૈલીથી નિરૂપણ હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજે યોગબિંદુમાં એક ખૂબજ કરાયેલું છે. પ્રાચીનમાં પ્રાચીન આવશ્યક નિર્યુકિત માર્મિક શ્લોક (૫૦૯)માં જણાવ્યું છે કે – “જેમ શાસ્ત્રમાં શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીએ ગાયT મૂઢ ચિત્તવાળા મનુષ્યો પુત્ર-પત્ની વગેરેનો સંસાર (યોગાધ્યયન)માં સંગ્રહ કરવા યોગ્ય ૩૨ પ્રકારના ઊભો કરે છે, તેમ શુદ્ધ યોગના અભ્યાસ વગરના યોગ દેખાડયા છે. શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે વિદ્વાન, પંડિતો શાસ્ત્રમય સંસાર ઊભો કરે છે.' યોગવિંશિકા” પ્રકરણમાં “સ્થાન-ઉર્સ-અર્થ- આનાથી એ ફલિત થાય છે કે શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ શુદ્ધ આલમ્બન-નિરાલમ્બન' પાંચ ભેદથી પોગપ્રક્રિયા યોગાભ્યાસની સાધના માટે છે, નહીં કે તથ્યહીન દેખાડી છે. “યોગશતક' ગ્રન્થમાં તેઓએ વાદ-વિવાદની પરંપરા લંબાવવા માટે. અન્યથા એ સતજ્ઞાન-સદર્શન–સચ્ચારિત્રના સંબંધને નિશ્ચય- પણ એક સંસાર જ બની જાય છે. પતંજલિએ પણ દષ્ટિથી અને એના હેતભત ગુરવિનયાદિને કહ્યું છે કે અનિશ્ચિતવાદ અને પ્રતિવાદમાં પડયા વ્યવહારષ્ટિથી યોગ કહ્યો છે. તેઓએ જ યોગ- રહેનારા, તલ પીલનારી ઘાણીના બળદની જેમ બિન્દુમાં અધ્યાત્મ-ભાવના-ધ્યાન-સમતા-વૃત્તિસંક્ષય કયારેય તત્ત્વના રહસ્યને પામી શકતા નથી. એટલે આ પાંચ ભેદથી યોગની પ્રરૂપણા કરી છે. તેઓએજ સદ્યોગના અભ્યાસીઓ હંમેશા શાસ્ત્રોના તાત્પર્યને યોગદષ્ટિસમુચ્ચય'માં આઠ દૃષ્ટિના ભેદથી યોગનું નજર સમક્ષ રાખીને, તથા જે નયથી પોતે પ્રરૂપણા નિરૂપણ કર્યું છે, અને એના પ્રથમ શ્લોકના કરે છે તેનાથી ભિન્ન ભિન્ન નયની પ્રરૂપણાઓ : વિવરણમાં જ સૂચિત કર્યું છે કે વિસ્તારથી યોગનું સાપેક્ષભાવ રાખીને જ શાસ્ત્રીય પદાર્થોની ચર્ચા કરે નિરૂપણ ઉત્તરાધ્યયન-યોગનિર્ણયાદિમાં કરાયેલું છે. છે. ચર્ચા પણ માત્ર ખંડન-મંડનના આંતરિક રસને કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિ મહારાજે પોતાના લીધે નહીં કિંતુ શુદ્ધ જિજ્ઞાસાભાવથી અથવા અજ્ઞોને યોગશાસ્ત્રમાં જ્ઞાનદર્શનચારિત્ર- રત્નત્રયીને યોગ સુજ્ઞ બનાવવાના શુભ આશયથી કરે છે. એનાથી એક કહ્યો છે, તથા પાંચસમિતિ- ત્રણ ગુપ્તિ આ આઠ લાભ એ થાય છે કે જે લોકોએ શાસ્ત્રોની માત્ર પ્રવચનમાતાને પણ યોગરૂપે ઓળખાવી છે. આનાથી એકતરફી વાતો સાંભળી કે વાંચીને કેટલાક એ ફલિત થાય છે કે શ્રી જૈનશાસનમાં યોગ માત્ર મજબૂત અભિપ્રાયો બાંધી લીધા હોય છે તે ધ્યાન કે સમાધિ રૂ૫ જ નથી, પરંતુ તેનો અર્થ અને દાગમાં પરિણમે તે પર્વે જ તેઓને અન્ય તરકી તેની પ્રક્રિયા ઘણાં જ વ્યાપક છે. ટૂંકમાં એમ કહી શાસ્ત્રોની વાતો જાણવા મળવાથી પૂર્વબદ્ધ શકાય કે મુક્તિ પ્રાપક કોઈ પણ સાધનાનું નામ જ
અભિપ્રાયોને પરિસ્કૃત કરી લેવાની તક મળે છે. યોગ છે. જૈનેતર પાતંજલયોગાદિ ગ્રન્થોમાં જે યોગની પ્રક્રિયાનું દિગ્દર્શન છે તેના કરતાં જૈન ગ્રન્થોમાં
એક ઉદાહરણ આપું, વિ.સં. ૨૦૧૭માં યોગની પ્રક્રિયાનું દિગ્દર્શન કેટલું વિસ્તારથી,
અમારું સિરોહીમાં ચોમાસું હતું. ચોમાસું પૂરું થયા ઊંડાણથી અને વ્યાપકરૂપે કરાયેલું છે તેનો આ
પછી ત્યાં પાટણથી પૂજયપાદ વિદ્વાન આચાર્યદવ (તે
વખતે પંન્યાસ શ્રી મુકિતવિજયજી ગણિવર્ય) શ્રી ઉપરથી સહેજે આછો ખ્યાલ આવી શકે છે.
વિહાર કરતાં પધાર્યા. શાસ્ત્રની વાતો કરતાં કરતાં મેં સદ્યોગ વિના શાસ્ત્રો પણ સંસાર:
તેઓશ્રીને કહ્યું કે સાહેબ ! આપના વ્યાખ્યાનમાં મેં જૈન શાસ્ત્રોમાં જે વ્યાપક અર્થમાં “યોગ એક વાર સાંભળ્યું છે કે સાધુ જો સર્વવિરતિનો ઉપદેશ પદાર્થનું વિસ્તૃત વિવેચન ઉપલબ્ધ છે, તેના અભ્યાસ કર્યા વિના દેશવિરતિનો ઉપદેશ કરે તો તેને પછી પણ જો યોગાભ્યાસ જીવનના ક્ષેત્રમાં અમલી ન સ્થાવરજીવોની હત્યામાં અનુમતિનો દોષ લાગે જ. • पुत्रदारादिसंसारः पुंसां संमूढचेतसां । विदुषां शास्त्रसंसारः सद्योगरहितात्मनाम् ॥