Yogdrushti Samucchay Part 01

Author(s): Bhuvanbhanusuri, Padmasenvijay
Publisher: Divyadarshan Trust

Page 5

વિહંગાવલોકન લેખક: પૂ. વિદ્વાન મુનિરાજશ્રી જયસુંદરવિજયજી મહારાજ
(હાલ - પૂ. પંન્યાસશ્રી જયસુંદરવિજયજી મહારાજ)
સકલ શ્રી જૈન સંઘના સદ્ભાગ્યે, તાર્કિક સરણીને મુખ્ય ઇમારતરૂપે ચણીને એની આજાબાજુ શિરોમણિ- જૈનશાસનના શણગાર ૫.પૂ. આચાર્ય અન્ય દર્શનની હકીકતો અને પરિભાષાઓના દેવ શ્રી હરિભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજની ઉત્તમ પ્રસાદી અલંકારોથી શણગારવાનું ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ કાર્ય જેવા યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય” નામના અદ્ભુત ગ્રન્થ પ્રસ્તુત કર્યું છે. ઉપર ન્યાયવિશારદ પૂજયપાદ આચાર્યભગવંત શ્રીમદ્ જૈનદર્શનમાં યોગ - વિજય ભુવનભાનસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબે કરેલા માર્મિક વ્યાખ્યાનો ગ્રન્થારૂઢ થઈને
જૈન શાસ્ત્રોમાં “યોગ' શબ્દ પ્રાચીન કાળથી જ જિજ્ઞાસુ-મુમુક્ષુ અભ્યાસી વર્ગના કરાલંકાર બની રહ્યા
વપરાતો આવ્યો છે. મન વચન અને કાયાની છે એ અસીમ આનંદની વાત છે.
પ્રવૃત્તિને જીવના યોગ રૂપે ઓળખાવવામાં આવી છે. શ્રી જૈનશાસન વિશ્વમાં અજોડ છે, અદ્વિતીય છે,
વિકાસક્રમના ૧૩મા ગુણસ્થાનક સુધી જીવને
સયોગીરૂપે ઓળખવામાં આવ્યો છે, જયારે ૧૪ મા અને અદ્દભુત પણ છે. એની એક એક વાતો એક
અયોગીરૂપે ઓળખાવ્યો છે. બાજા વિશ્વના ગૂઢ રહસ્યોનું અનાવરણ કરે છે. બીજી ગુણસ્થાનકે
જૈનશાસનની આ વાત ઘણી જ સૂચક અને મહત્ત્વની બાજુ અન્ત:ચક્ષુને તેજસ્વી બનાવે છે, તો ત્રીજી બાજા
છે કે “યોગ' એ જીવનું ચરમ લક્ષ્ય નથી, પરંતુ અંધારી અમાસના જેવી કલિકાલની રાત્રિમાં મુકિતના
અયોગ' અર્થાત તત્ત્વકાય અવસ્થા એ અંતિમ લક્ષ્ય પ્રવાસીને સચોટ અને સરળ માર્ગદર્શન પૂરું પાડે છે. કારણ, શ્રી જૈનશાસનમાં જે કાંઈ કહેવાયું છે તે
છે. એ અવસ્થામાં પહોંચવા માટે અશુભ વીતરાગ સર્વજ્ઞ પરમાત્માની પુણ્યવાણીની સરવાણી
મન-વચન-કાયયોગનો નિરોધ અને શુભ પ્રશસ્ત જેવું છે. એમાં કોઇ અધૂરપ નથી, સંદિગ્ધતા નથી,
મન-વચન- કાયયોગનું પ્રવર્તન અનિવાર્ય છે. અનિશ્ચિતતા જેવું કશું નથી. શ્રી જૈન શાસ્ત્રો અને જૈન
અધ્યાત્મના ક્ષેત્રમાં “અશુભ યોગનો નિરોધ' એ શાસનની નીતિઓનો બારીકાઈ અને ઊંડાણથી
અર્થમાં કાળ જતાં યોગ શબ્દ રૂઢ બની ગયો છે. અભ્યાસ કર્યો પછી “દુનિયામાં જે કાંઈ અભ્યસનીય
પાતંજલ યોગસૂત્રમાં ચિત્તવૃત્તિ નિરોધને યોગ કહ્યો છે તે બધું જ આ મહાશાસનમાંથી પ્રસ્તુરિત ઝરણાઓ
છે, એમાં પણ ઉપાધ્યાયજી મહારાજે “કિલષ્ટ જેવું છે' આવા નિષ્કર્ષ ઉપર આવ્યા વિના રહેવાતું
ચિત્તવૃત્તિઓનો નિરોધ' આવો મહત્ત્વનો પરિષ્કાર નથી. એટલે જ શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી
સૂચવ્યો છે, શ્રી જૈનશાસનમાં યોગ શબ્દનો માત્ર મહારાજે ત્યાં સુધી કહ્યું છે કે અન્ય દર્શનની વાતોને,
વૃત્તિનિરોધ” એવો સંકુચિત અર્થ કરવામાં આવ્યો પરાર્ધ (એક મોટી સંખ્યા) માં સોની સંખ્યાની જેમ,
નથી કિંતુ “ક્ષે યોનનાર્ ગો : સર્વોપ ઘર્મસમાવિષ્ટ કરી દેખાડતા ન આવડે તો સાચો
વ્યાપIR:' એ ઉકિત વડે નીચેથી માંડીને ઉપરના જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય નથી. (જુઓ અધ્યાત્મસાર
પગથિયા સુધીના તમામ મોક્ષસાધક ધર્મવ્યાપારને ૨/૩s). આ દષ્ટિથી જોઈએ તો ૫. હરિભદ્રસૂરિજી ‘યોગ’ રૂપે ઓળખાવ્યો છે. એટલે શ્રી જૈનશાસનમાં મહારાજે આ યોગદષ્ટિ સમુચ્ચયમાં જૈનશાસનની ‘યોગ’ તત્ત્વને સાંગોપાંગ ઓળખવા માટે કોઈ એકાદ