________________
“કાજ બૂસ્વામી નામના ચરમ કેવલીની કથા. ( ૩૩૭) રીતે વિચાર કરતા હતા એટલામાં રાજા કેમુદી મહોત્સવ કરી પાછો આવે, તેથી અંતઃપુરરક્ષકોએ તેને જણાવ્યું કે અંત:પુરમાં કઈ પુરૂષ હાય, એમ અમને વહેમ છે. ” પછી રાજા જેડાને કાઢી નાખી ચેરની પેઠે ધીમે ધીમે તુરત અંતઃપુર તરફ જવા લાગ્યું. અંત:પુરના બારણામાં ઉભેલી દાસીએ રાજાને આવતા જોઈ ભયત્રાંત થઈ દૂરથી રાણીને તુરત તે ખબર આપ્યા. પછી રાષ્ટ્ર અને દાસી બન્નેએ એકઠા થઈ લલિતાંગ કુમારને ઉપાડી ઉપરના માળેથી (બારીમાંથી ) ઘરના પૂજાની પેઠે ઝટ બહાર ફેંકી દીધે. લલિતાંગ કુમાર મહેલના પાછલા ભાગે આવેલી હેટી ખાડીમાં પડયો, ત્યાં તે ગુફામાં પડેલા ઘુવડ પક્ષીની પેઠે રહેવા લાગ્યા. અત્યંત દુર્ગધથી પૂર્ણ, નરકના સરખી તે અપવિત્ર ખાડીમાં પોતાના પૂર્વ સુખને સ્મરણ કરતો છતો રહ્યો. ત્યાં તે એમ વિચારવા લાગ્યું કે “જે હું કોઈ ઉપાય વડે આ ખાડીમાંથી બહાર નિકલું, તે પછી આવા દુઃખ આપનારા ભેગોથી મહારે સર્યું. રાણી અને દાસી તેના ઉપર દયા લાવી હંમેશાં તે ખાડીમાં પિતાનું ઉચ્છિષ્ટ ભજન ફેંકી દેતી. તે ઉપર તે પિતાની આજીવિકા કરતે.
પછી વર્ષાઋતુ આવી તેથી ઘરના મૂત્રમય જલથી તે ખાડો પાપથી પાપી પુરૂષની પેઠે ભરાઈ ગયું. છેવટ જલના વેગે શબની પેઠે તેને ઘસડીને કિલ્લાની બહારની મહેાટી ખાઈમાં નાખે. ત્યાં જલના પૂરે તેને તુંબડાની પેઠે ઉંચે ઉછાલી ખાઈના કાંઠે કાઢી નાખે. જેથી જલવડે પીડા પામીને તે મૂચ્છ પા. દેવગે ત્યાં કુલદેવીની પેઠે વેગથી આવી ચડેલી તેની ધાવમાતાએ તેને દીઠે. એટલે તે તેને ગુપ્ત રીતે ઘેર તેડી ગઈ. ત્યાં તેના માતા પિતાએ અભંગ, સ્નાન, પાન અને ભેજનાદિથી પાલન કરે છે, કાપી નાખ્યા પછી ફરી નવપલ્લવ થએલી વૃક્ષ શાખાની પેઠે સારે થયે.
આ કથાને સાર એ જાણે કે લલિતાંગ કુમાર તે જીવ કે જે કામગને વિષે લંપટ થઈ રહ્યો છે. લલિતા સમાન વિષયનું ભેગસુખ જાણવું, કે જે ફક્ત આરંભમાં જરા મીઠું અંતે તે અત્યંત દુઃખદાયી છે. ગર્ભ, ખાડા રૂપ છે, તેમાં રહેલા જીવને માતા ભક્ષણ કરેલા પદાર્થથી પોષણ કરે છે. આ ઉચ્છિષ્ટ ભજનના આહાર તુલ્ય જાણવું. જલન ભરાવા વડે કૂવાથી ખાળ માર્ગે નિકળવું કહ્યું, તે પગલથી ભરાયેલા ગર્ભથી નિને રસ્તે થઈ નિકલવા જેવું જાણવું. કિલ્લાની બહાર રહેલી ખાઈમાં પડવું કહ્યું, તે ગર્ભવાસથી નીકળી સૂતિકાના ઘરમાં પડવા જેવું સમજવું. પાણીથી ભરપૂર એવી ખાઈના તીરે મૂછ આવવાનું કહ્યું, તે જરાયુ અને રૂધિરમય એનિના કેશથી બહાર આવેલા જીવને મૂછ સમાન જાણવું. દેહ ઉપર ઉપકાર કરનારી જે પ્રિય ધાવમાતા કહી, તે કર્મ રૂપ પરિણામની સંતતી જાણવી.
