Adhyatma Abha

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Navbharat Sahitya Mandir

Page 9

આ પાંચ પ્રકારના સ્વાધ્યાયમાં અનુપ્રેક્ષા સ્વાધ્યાય જ ઉપયોગ વિના થઈ શકે નહિ. ઉપયોગમાં આંત્માની અતિ સંપૂર્ણ જાગૃતિ હોય છે. માટે અનુપ્રેક્ષા જ ઉત્તમ સ્વાધ્યાય છે, ઉપયોગ વિના સ્વાધ્યાય તે દ્રવ્ય સ્વાધ્યાય છે. જ્યારે ઉપયોગ સહિતનો સ્વાધ્યાય જ ભાવસ્વાધ્યાય છે. સ્વાધ્યાયના પહેલા ચાર પ્રકારમાં દ્રવ્ય અને ભાવ બન્ને પ્રકારના સ્વાધ્યાય છે. જ્યારે અનુપ્રેક્ષા એ ભાવ સ્વાધ્યાય છે. અહીં આપણે આત્માને જોવાનો, સ્વ તરફ જોવાનો અંતરદૃષ્ટિ કરવાનો પુરુષાર્થ કરવાનો છે. આત્માની અનુપ્રેક્ષા કરવાની છે. આત્માનાં અખંડ દ્રવ્યને અને ગુણોને નજરમાં લેવાના છે અને પછી ધીમે ધીમે આ સ્વાધ્યાય જ ધ્યાનરૂપ બની જશે.
સ્વાધ્યાય આપણને આપણી નિજી આત્મ સમૃધ્ધિનું ભાન કરાવે છે. બાહભ્યતર તપમાં સ્વાધ્યાય ઉત્કૃષ્ઠ તપ છે. સ્વાધ્યાયથી આત્મહિતનું જ્ઞાન, અશુભવિચારોનું નિવારણ, નિત્ય, નૂતન વૈરાગ્ય, ચારિત્ર્યમાં દઢતા, તપશુધ્ધિ, ઉત્તમ વિચાર અને પરોપકારની ભાવના જાગૃત થાય છે.
કોઈ દર્દીને પીડા થતાં ડોક્ટર પાસે જાય. ડોક્ટરને પોતાના દર્દ અને વ્યથાની વીતક કથા વિગતે કહે. ડોક્ટર પ્રીસ્ક્રીપ્શન લખી આપે પણ દર્દી ડોક્ટરના કહ્યા પ્રમાણે ઔષધ કે અનુપાન ન લે અને ચરી ન પાળે તો રોગ કેમ જાય?
બસ! પેલા દર્દી જેવું જ આપણું છે, આપણે ઉપાસના ભક્તિ અને પ્રાર્થનામાં ભગવાનને આપણાં દુઃખ દર્દની લાંબી લાંબી ફરિયાદ કરીએ છીએ. પ્રભુ, સંતવાણી અને સતુશાસ્ત્રો દ્વારા આપણને પ્રિસ્ક્રીપ્શન આપે છે, જેમાં આપણાં દર્દી અને દુ:ખોનો ઉપાય છે, ભવરોગની દવા છે, પરંતુ એ પ્રિસ્ક્રીપ્શન, સાંભળવા, વાંચવા કે અનુસરવાનો આપણને સમય જ ક્યાં છે?
પ્રાર્થના એ ભક્તિ છે, સત્ પુરુષ સંગ અને સદ્વાંચન એ સ્વાધ્યાય છે. ભક્તિમાં જે આપણી ફરિયાદ છે તેનો સ્વાધ્યાય દ્વારા આપણને ઉકેલ મળે છે. ફરિયાદ એ ઉકેલ નથી. ભક્તિમાં આપણી અભિવ્યક્તિ તો સ્વાધ્યાયમાં આપણું મોન, ભક્તિમાં આપણે વક્તા અને ભગવાન શ્રોતા, સ્વાધ્યાયમાં આપણે શ્રોતા અને ભગવાન વક્તા છે. ભક્તિ અને સ્વાધ્યાયના સમન્વયથી ફલિત થતી ક્રિયા જીવનમાં સત્યમ્ શિવમ્ અને સુંદરમની ત્રિવેણી રચશે.
અધ્યાત્મ આભા
{ ૮ =