Adhyatma Abha

Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Navbharat Sahitya Mandir

Page 8

સ્વતી આત્મ સમૃધ્ધિનું ભાન કરાવે તે સ્વાધ્યાય
સ્વાધ્યાય એટલે અંતરયાત્રા, બહારથી અંદર તરફની યાત્રા. સ્વ, આત્મલક્ષી ચિંતન આપણી કર્મધારાથી નીકળી જ્ઞાનધારા તરફ પ્રવાહિત થાય તે સ્વાધ્યાય. જ્ઞાનધારામાં રહેવા માટે કર્મધારામાંથી નીકળવું પડે. ચેતના એક છે તેને વહેવાની ધારા બે છે. મોટા ભાગના કર્મધારામાં વ્યસ્ત છે. સુખી જીવો સુખ ભોગવવામાં ગળાડૂબ છે, વ્યસ્ત છે અને દુ:ખી જીવો દુ:ખમાંથી મુક્ત થવાના ઉપાયોમાં વ્યસ્ત છે. ક્ષણે ક્ષણે કર્મબંધનનું આજ કારણ છે માટે કર્મધારામાંથી જ્ઞાનધારામાં આવવાનો પુરુષાર્થ કરવાનો છે. તો જ આપણે ઉપાધિથી સમાધિ તરફ જઈ શકીશું.
સમતાભાવને પ્રાપ્ત થયેલા સત્પુરુષો દ્વારા પ્રણીત, શાંતભાવને ઉત્પન્ન કરનારા, સાધકને સાચો રાહ બતાવનારા વચનોનું શ્રવણ, વાંચન, સ્મરણ અને ચિંતન કરે તે સ્વાધ્યાય. જ્ઞાનાર્જનની ભાવનાથી પ્રેરિત થઈ સત્સંગના યોગમાં રહી સતુશાસ્ત્રના વાંચન વિચાર પ્રમાદ રહિત પણે કરવો તે સ્વાધ્યાય છે.
શાસ્ત્રકાર પરામર્શ “સ્વાધ્યાય'નું વિશ્લેષણ કરતાં કહે છે કે વ આ અધિક અ આય છે સ્વાધ્યાય. “સ્વ” એટલે પોતે, અધિ એટલે “સન્મુખ થઈને “આય” એટલે જોડાવું. તેનું નામ સ્વાધ્યાય જેમાં “સ્વ” તત્વના વાંચન શ્રવણ અને મનન અભિપ્રેત છે.
જ્ઞાનીઓએ સ્વાધ્યાયના પાંચ પ્રકાર બતાવ્યા છે. સતુશાસ્ત્રો, આત્મલક્ષી ગ્રંથોનું વાંચન કરવું તે વાંચના, શંકા ઉપજે કે જિજ્ઞાસાનું સમાધાન કરવા સદ્ગુરુ કે જ્ઞાની પુરુષને પ્રશ્નો પૂછીને “સમાધાન મેળવવું' સ્વાધ્યાયનો ત્રીજા પ્રકારમાં જે વાંચ્યું શ્રવણ કર્યું કે પૂછ્યું તેનું ચિંતન મનન અને પુનઃસ્મરણ, કરવું ધર્મકથા કરવી, વાંચવી કે સાંભળવી અને સ્વાધ્યાયનો પાંચમાં પ્રકારને જ્ઞાનીએ અનુપ્રેક્ષા કહી છે. અનુપ્રેક્ષા એટલે ભાવના, ચિતવના કે વિશેષ પ્રકારે જોવું. અનુપ્રેક્ષા સ્વાધ્યાય રૂપે ત્યારે જ પરિણમે જ્યારે મનનો ઉપયોગ અંતરાત્મા તરફ વળે.