________________
આપણને મુગ્ધ બનાવે છે. શબરીનાં બોરનાં અને સુદામાના તાંદુલનાં હૃદયગાન ગાતાં આપણે થાકતાં જ નથી. આમ છતાં છેલ્લાયુગે આપણાં હૃદયોને દાન કરતાં શ્રમ તરફ અને ભિક્ષા કરતાં થોડું સંચયનું જોખમ વહોરીને પણ પ્રત્યક્ષ સમાજોપયોગી ઉત્પાદન તરફ આકર્ષી છે. તોયે સમાજ આવ્યો કે દયાદાનને ધાર્મિક માન્યતા આપ્યા વગર આપણો છૂટકો નથી. ભિક્ષા ઉપર આ જ કૉલમમાં મેં અગાઉ ઘણું લખ્યું છે. આજે દાન નહિ, પણ પ્રતિદાન પર અને તેય આ ક્ષેત્રના થોડાં ગામડાંઓના અનુભવો પર થોડુંક અહીં લખું છું.
જેમ દુષ્કાળને પ્રયોગ ગણીને ભાલનળકાંઠા પ્રાયોગિક સંઘના સંચાલન તળે દુષ્કાળ કર્તવ્યસમિતિ ઊભી થઈ હતી. અને એણે ધંધુકા તાલુકાનાં ઓગણપચાસ ગામડાં પર પોતાનું ધ્યાન કેંદ્રિત કરી જે કાર્ય કર્યું હતું, તે વાત જાણીતી છે. ‘કર્તવ્ય’ શબ્દે ગયા વર્ષમાં દાન દેનારાઓ પાસે માગણી કરાવી હતી. જેમાં મુંબઈ અને અમદાવાદથી માંડીને પાક સંપન્ન ગામડાંઓ પણ આવી ગયાં હતાં. આ વર્ષે એ જ કર્તવ્ય શબ્દે દુષ્કાળ પ્રદેશનાં આ ગામડાંઓ પાસેથી સંઘ માટે પ્રતિદાનની ફરજ ઊભી કરી. આ ધર્મ સમજાવવા મારે જાતે જ એ ગામડાંઓમાં જવું એમ મેં મનથી વિચાર્યું. અને હું ગયો. સાથીઓ સાથે વાતો કરી લીધી હતી. સંઘની સમિતિ મળ્યે એ કામ પર વધુ જોર અપાયું.
આર્થિક દૃષ્ટિએ જોતાં મારી કલ્પના હતી કે ઓછામાં ઓછા વીસેક હજાર રૂપિયા જેટલું અનાજ સહેજે થશે પણ એ કરતાં પરિણામ ઘણું ઓછું આવ્યું. જો ટકા મૂકી શકાતા હોય તો ત્રીસથી તેત્રીસ ટકા પરિણામ આવ્યું એમ કહેવામાં વાંધો નથી. આને પાસપત્ર આપતાં હું સંકોચાઉં છું. છતાં વાચક પાસે પાસપત્ર અપાવવું હોય તો વકીલાત કરું ખરો. જેનાં કારણો આગળ જણાવીશ. આ વર્ષે ખેડૂતોએ સારો પાક લીધો હતો.જો કે આ વર્ષે પણ થોડાં ગામડાં અપવાદપાત્ર તો હતાં જ. ખાસ કરીને એ હતાં ભાઠાનાં ગામડાં. જેમાં જુવારનું બી પૂરું પાક્યું નહિ, રાઈ અને ઘઉં બંને મોટે ભાગે બળી ગયાં હતાં. છતાં આ ગામડાંઓ પણ ગયા વર્ષથી પાકે સુખિયાં હતાં જ. એ હિસાબે મેં છેવટે એક દિવસની કરાડી (આ પ્રદેશમાં બહુ થાય છે જેનું બીજું નામ પીલુ કહેવાય, તે) ગાજતે વાજતે જઈ મહેનત કરીને જે કાંઈ લાવો તે પણ પ્રતિદાનમાં આપી શકાય, એમ કહ્યું. એ મજૂરીનું મૂલ્ય મારે મન ઓછું નથી, પણ આપણે તો લીધું છે તેમાંથી અલ્પસ્વલ્પ આ વર્ષે આપ્યા વિના ન જ ચાલે.
આ રીતે જાતે આવાં કાર્યોમાં આટલું ઊંડું ઊતરવાનો કદાચ આ મારે માટે પહેલો જ અવસર હતો. લોકોને સારું પણ આ પ્રથમ પ્રયોગ હતો. દાતાઓને ફુલાવીને દાન
સાધુતાની પગદંડી
૩૧
