________________
સામનો કરતાં કરતાં પાછે પગે એ ફરે છે અને ખેતરની પાળી આવતાં પડી જાય છે. આથી ખૂનીઓને તક મળી જાય છે. સંખ્યાબંધ મરણતોલ ઘા પછી, લગભગ એક કલાક લગી એ જીવી શકે છે. કેવી એ વિશાળ અને ખડતલ કાયા ! કેવું એ મૃત્યુ ! અનેક સેવક સેવિકાઓ એને અંત વખતે સાંપડે છે. એના હાથને એના શ્રદ્ધાપાત્રે પોતાના હાથમાં લીધો છે, અને નાડ બંધ થવા માંડે છે.
ચાર વાગે ૐ શાન્તિની ધૂન સાથે શરીરની પણ ૐ શાન્તિ થઈ ગઈ. દીવો બુઝાઈ ગયો. સેવાકાર્ય નિમિત્તે આવતાં આવા વાતાવરણમાં આખરે એ દીવો રામ થયો. આ ટાણે એના પ્રવાસ સાથી ભારમલભાઈની ગેરહાજરી હતી. એ એકલો ગયો ! લોકપાલ કોમનો હીરો ગયો. ભાલનો ભડવીર ગયો. અહીંના ખેડૂતોનો અડીખમ આધાર ગયો. ભાંગ્યાનો ભેરુ ગયો. ભાલ વિભાગીય સૌરાષ્ટ્રનો કોંગ્રેસ કિલ્લો તૂટ્યો. અમારી ધર્મદષ્ટિએ સમાજરચનાનો થાંભલો ભાંગ્યો અને તાલુકદારોનો દાનો વિરોધી ગયો. મને લાગે છે જમીનદારોને તાતાં, સાચાં અને પ્રેરક વચનો કોણ સંભળાવશે ?
મને લાગે છે કે કાળુ પટેલ જવાથી વધુમાં વધુ હિતવક્તા ગિરાસદારોએ, જો તેઓ વિચારે તો ગુમાવ્યો છે. એ ગીતાનો પૂર્ણ ક્ષત્રિય ભલે ન હોય પણ આ પ્રદેશના મારા અનુભવમાં સૌથી વધુ ક્ષાત્રતેજ મેં એ મરદમાં ભાળ્યું હતું. જેમણે ખૂન કર્યું, તેવા કેંકને આંખના ડોળા માત્રથી ધ્રુજાવનાર એમની કોમના બે માણસોથી આમ મરે ખરો ? એ એક કોયડો છે. બે ખૂનીઓએ ગુનો કબૂલ કર્યો છે. ખૂનીઓ જે કારણે ખૂન સુધી પ્રેરાયાનું કહે છે તે કારણ જ માત્ર આટલે હદ સુધી તેમને પ્રેરે તે મને હજુ ગળે ઊતરતું નથી. આખરે તો પૂર્ણ સત્યદર્શી અને કર્તાહર્તા એક તો ઈશ્વર જ છે. કાળા માથાના માનવીઓ તો નિમિત્ત માત્ર છે ને !
ખૂનીઓ હજુ વધુ ઊંડા ઊતરીને છેવટનું સત્ય તારવી લેશે તો તેમને પોતાને ચોખ્ખું દેખાશે કે તેમણે સૌથી પ્રથમ પોતાનું અને પછી પોતાની કોમનું ખૂન કર્યું છે. કાળુ પટેલ તો શ્રી રવિશંકર મહારાજ કહે છે તેમ અમર થયા છે. શબની અંતિમ વિધિ લગી એમનાં પત્નીએ જે ધીરજ રાખી તે નીચેના પત્રમાંથી નીરખતાં એક મરદની સહધર્મિણીનો ચિતાર ખડો થાય છે.
પાર્વતીબહેનની અજબ હિંમત અને ધીરજ ભલભલા સમજુ અને ડાહ્યા ગણાતા ભાઈઓ પણ આટલી હિંમત ન રાખી શકે... કોઈ અજબ શક્તિશાળી, સમજુ સાથે વિવેકી. કેશુભાઈ (કાળુ પટેલના પુત્રોને પણ તે જ હિંમત આપતી હતી. નાનાંમોટાં સૌને હિંમત આપતી હતી. પહેલેથી છેવટ સુધી અડીખમ...
સાધુતાની પગદંડી
૧૭૧
