________________
માનવસમાજે કર્યા છે. આ કૃત્યો પણ એકલા અંગત સ્વાર્થ માટે કર્યો છે તેમ પણ નથી. સમાજની ખાતર અને કેટલીક વાર પોતાના દેખાતા માનવ જૂથો માટે પણ કર્યા છે. તેવી જ રીતે આની સામી બાજુ પણ છે. એ જ માનવસમાજમાંથી એવા વિરલ રત્નો પણ પાક્યાં છે કે જેમણે પશુ માટે પોતાના પ્રાણ આપ્યાના દાખલા પણ મળે છે.
આનું કારણ એ છે કે જ્યારે માણસની કલ્પનાની વિરુદ્ધ કોઈ થાય છે ત્યારે તે ઉશ્કેરાઈ જાય છે. દા.ત. ગાંધીજીએ કહ્યું :
અસ્પૃશ્યતા એ તૂત છે તેને કોઈ શાસ્ત્રનો આધાર નથી માટે તે જવી જોઈએ ! પણ રૂઢિચુસ્તોને આ ન ગમ્યું. મુસ્લિમો સાથે મહોબત કરવાની વાત કરી પણ કહેવાતા હિન્દુઓને તે ન ગમી. ગાંધીજીએ કહ્યું કે જ્યારે એક સમાજ નીચો ઊતરી જાય ત્યારે તેનો મુકાબલો ઊંચે ચઢીને કરવો જોઈએ. મતલબ કે વૈરને ક્ષમાથી જીતો. જોકે આ વાત ધીરજ માગે છે અને તેનો ફાયદો લાંબે ગાળે દેખાય છે પણ તે કાયમી નીવડે છે. પણ પ્રજાએ પોતે જે રીતે કપ્યું હતું તેનાથી આ વાત વિરુદ્ધની હતી એટલે એમનું ખૂન થયું.
ઈસુ ખ્રિસ્તને માણસોએ દિલ કંપાવે તે રીતે વધસ્થંભે ચઢાવ્યા છે. તેમણે કંઈ નુકસાન કે કોઈનું અહિત થાય તેવું કશું જ કર્યું નહોતું, પણ સમાજ જે રીતે ઇચ્છતો હતો તેનાથી તેઓ જુદું કહેતા હતા.
તેવી જ રીતે મહર્ષિ દયાનંદે સમાજને માટે જાત ઘસી નાખી, પણ સમાજ જે રીતે માનતો હતો તેનાથી સ્વામીજી જુદું કહેતા હતા. તે કહેતા હતા કે હરિજન પરધર્મી થઈ જાય તો અડવામાં વાંધો નથી લેતા, પણ તમારો સ્વધર્મી ભાઈ રહે ત્યાં સુધી જ વાંધો લો છો. મૂર્તિપૂજામાં જે દંભ ચાલે છે તે ખોટો છે. આવી કેટલીક સમાજ સુધારાની વાતો કરી પણ સમાજથી આવા આંચકા સહન થતા નથી. પરિણામે તેમનું ખૂન થયું. આમ ધર્મને નામે જ્યારે અધર્મ પેસી જાય છે ત્યારે તે કાઢવો મુશ્કેલ બની જાય છે. મહાપુરુષો આ વાત સમજે છે. તેઓ ભવિષ્યને જોઈ શકે છે. એટલે વર્તમાનથી જ પ્રયત્ન શરૂ કરે છે. આપણે કરવાનું માત્ર એટલું જ છે કે ઈશ્વરના સાંનિધ્યમાં જવા માટે જે સામગ્રી આપણને મળી છે અને ભવિષ્યદર્શી મહાપુરુષો એને સ્વપરને સારુ જે ઉપયોગ કરી ગયા છે; તેમ જ જે રસ્તો બતાવી ગયા છે તે જ ધર્મનો ધોરી માર્ગ છે.
“મહાગનો ચેન તિઃ ? પત્થા: '' એ સોનેરી ધર્મ સમજી લઈએ. જિજ્ઞાસા અને સત્ય શ્રદ્ધા કેળવીએ. આપણા
સાધુતાની પગદંડી
