________________
સ્વતંત્રતા અને સ્વમાન પછી ગામડાંઓ જીવનધોરણની શહેર સાથે હરીફાઈ કરતાં બંધ થશે અને શહેરોએ ગામડાંઓને પોષાણ થાય તેવા ભાવો આપવા પડશે. બન્ને સરકારોને અરસપરસ નૈતિક શરતો પાળવી રહેશે. આ તો મેં જરા દૂરની વાત કરી નાખી, પણ તે અનિવાર્ય છે,
આપણો દેશ હજુ તાજેતરમાં સ્વતંત્ર થયો છે, હજુ સ્થિર થવાનું કામ એનું બાકી છે. આમ માની આજે ચાલે છે, તેમ ચલાવવું હોય અને ગામડાઓનો અસંતોષ દૂર કરવા હોય તો ખેડૂતોને પોષાણ થાય તેવા ભાવો આપવા પડશે. આ ભાવોનો આંક કાઢવામાં આકાશિયા ખેતી અને પિયત એવા વિભાગો તથા જુદી જુદી જમીનો વગેરેના વળો પાડવા પડશે. જો નાની નાની પ્રાદેશિક સરકારોને એટલે કે પ્રાંત પંચાયતોને આ ભાવ બાંધવાનાં અધિકારો હોય તો ભાવ બાંધવામાં કશો વાંધો ન આવે. પણ આજે મધ્યસ્થના જ હાથમાં એ બધા ભાવોનું મુખ્ય તંત્ર હોવાથી વાંધો આવે છે. અને આથી કહેવું પડે છે કે પૂર્ણ અંકુશિત તંત્ર રાખવું હોય તો ભાવ વધારાની આફત વહોરવી પડશે અને અર્ધઅંકુશિત કે બિનઅંકુશિત સ્થિતિ રહેશે તો શહેરના મધ્યમ વર્ગને અને શહેરી મજૂરોને વધુ ભાવ આપવાથી જ સારું અનાજ મળી શકશે. અનાજ ભાવનો આંક અવશ્ય નીકળી શકે, પણ ઉપર કહ્યું તે દૃષ્ટિએ ઊંડો અને વ્યાપક પ્રયત્ન કરવો જોઈએ; ઉપરછલ્લો અને અધકચરો નહિ. વળી એ આંકમાં ગામડાંઓએ પણ શહેરી જીવન ધોરણની ખોટી હરીફાઈનો માર્ગ ન લેતાં સમગ્ર દેશનું જીવનધોરણ જોઈ ત્યાગનો આદર્શ સ્વીકારવો જોઈએ; ભોગનો નહીં.
પ્રશ્ન-૮: એવા સંગઠનમાં આપને વિશ્વાસ છે કે જેમાં ખેડૂત, ખેતમજૂર, વેપારી, કારીગર, ગોપાલક વગેરે વર્ગોનો સમાવેશ થઈ શકે અને સર્વોદયની ભાવનાથી કામ થાય ? આવા ઘણાં વર્ગીય હિતોના-એકસાથેના-જોડાણમાં કંઈ મુશ્કેલીઓ જણાય ખરી ?
ઉત્તર-૮ઃ જે સંગઠનમાં ભળેલા સભ્યો પૈકીનો મોટો ભાગ “સર્વોદય’ના સિદ્ધાંત ઉપર શ્રદ્ધાળુ હશે તો તેવા બધા વર્ગોનું જોડાણ થઈ શકશે; એટલું જ નહિ, મજબૂતપણે થઈ શકશે. ભૂતકાળમાં આવા સમૂહોનું જોડાણ ગામડાના એકમમાં હતું જ. આ બધા વર્ગોના વર્ગીય હિતોની અથડામણ તો દૂર રહી બલકે ગ્રામધર્મ બજાવવા જતાં ગાયો માટે ક્ષત્રિયો કે ભરવાડો જ નહિ સેનવા હરિજનો પણ માથાં આપવા તત્પર રહેતા. આવા દાખલા નળકાંઠામાં ઠેરઠેર છે. અને માત્ર ગામડાને ન નહિ આખા ગુજરાતને દુષ્કાળ પાર ઉતરાવનાર એ પણ ભાલનો વાણિયો-ખીમો હડાળિયો-ઇતિહાસમાં આપણી સામે મોજૂદ છે. આમ ગામડાના એકમની દીવાલનાં આ બધાં ઇંટ, ચૂનો અને રેતી
સાધુતાની પગદંડી
૧૬૫
