________________
પુરવણી ત્રણ ઃ કાળુ પટેલ ખૂન અંગે મુનિશ્રીની શ્રદ્ધાંજલિ
(કુદરતને બે આંખો છે. (૧) સૌમ્ય (૨) રૌદ્ર. એકમાં કરુણા અને પ્રેમ વહે છે, બીજીમાં રોષ અને ક્રોધ ભભૂકે છે. વિચિત્રતા એ છે કે જમણી આંખના ખૂણા પર ઊભા રહેનારને ડાબીમાંથી જે નીકળતું દેખાય છે, તેવું જ ડાબી આંખના ખૂણા પાસે ઊભા રહેનારને જમણીમાંથી નીકળતું દેખાય છે. ટૂંકમાં એકને જ્યાં કરુણા અને પ્રેમ દેખાય છે, ત્યાં જ બીજાને રોષ અને ક્રોધ દેખાય છે. હવે સવાલ થાય છે કે આમાં સાચો કોણ ? એક રીતે બને સાચા છે. બીજી રીતે બને ખોટા છે. આ બન્નેય રીતો વચ્ચે ઊભા રહેનારને જ જોવા મળે છે. આથી કાં તો વચ્ચોવચ્ચ ઊભા રહેતાં શીખી લેવું અથવા રૌદ્ર ભાવમાં પણ સૌમ્યભાવ તારવવા પ્રયત્ન કરવો. સંસારમાં તો જ સ્વસ્થ રહેવાય. કાળુ પટેલના ખૂનના પ્રસંગમાંથી હું આવું તારવવા ફાંફાં મારું છું.)
આઠ નવ વર્ષ પહેલાં શિયાળ સંમેલનથી મારી અને કાળુ પટેલની પ્રથમ મુલાકાત થઈ. શિયાળ લોકપાલ સંમેલનના એ પ્રમુખ હતા. તેમના વતન ધોળીની મુલાકાત પછી ત્યાંના પાણી દુઃખને લીધે વધુ સંપર્ક થયો અને દિનેદિને વધતો જ ગયો. મીઠી તળપદી ભાષામાં સોંસરું પેસી જાય એવું એનું સચોટ કવન હતું. અંકેવાડિયાના તાલુકદારો સામે ગુલામ ભારતના સમયમાં પણ એ ખેડૂત હક માટે ઝઝૂમ્યા. એ એકબાજુથી હકને માટે લડતા અને બીજી બાજુ જમીનદાર અને ખેડનાર વચ્ચેના બાપદાદાના સંબંધોની સ્નેહભાવના જાળવતા. અંકેવાડિયાના તાલુકદારને ત્યાં મરણું થયું હોય ત્યારે દિલાસા માટે સૌથી પહેલા કાળુ પટેલ પહોંચી ગયા હોય ! આટલા પરિચયમાં મેં કદી એમનું મોટું સોગિયું દીઠું નથી અને મારી સાથેના સંબંધીઓનો ખોટો લાભ એમણે લીધો જાણ્યો નથી. આપવા યોગ્ય સ્થળે પોતાના ગજાથી વધુ આપવાની દાનવૃત્તિ એમનામાં સહજ હતી. આકરાપણું અને ફૂલણપણું એ બે દોષ ઘણીવાર ઊભરાઈ આવતા. પણ મારા ઉપરની એમની અતૂટશ્રદ્ધા હતી. એનો લાભ લઈને પ્રસંગોપાત્ત હું ટોકતો. મેં જોયું હતું કે વચનોને આચારમાં લાવવા એ ઇંતેજાર રહેતા. - ઓગણીસમીની બપોર પછી એ વિદાય થયા. મરદાઈની રીતે એ મર્યા. અનુમાને લાગે છે કે ખૂનીઓ જે તીક્ષશસ્ત્રોથી એકદમ ત્રાટક્યા, તેની સામે હાકલા પડકારા કરતા એ ગયા. એમણે નહિ તો મદદની ચીસ પાડી હોય કે ન તો ભાગવાનાં ઝાવાં માર્યા હોય. પેટમાં પડતાં ધારિયાને પોતાની લાકડી વતી એણે ખાળ્યું જણાય છે.
૧૭)
સાધુતાની પગદંડી
