________________
અસ્પૃશ્યતા ઉપર બોલતાં તેમણે જણાવ્યું કે બાપુજીના આટઆટલા પ્રયત્નો પછી પણ અસ્પૃશ્યતા ગઈ નથી એ દુઃખની વાત છે. ગુજરાતનાં એ બાબતમાં ગામડાંમાં હજુ મોટે ભાગે એમ જ ચાલે છે. એ આભડછેટ માત્ર કહેવાથી નહીં જાય, પણ સાચી સમજણ આવવાથી અને સક્રિય કાર્ય કરવાથી જશે. જોકે ઊંચનીચની કલ્પના તો સમાજમાં રહેવાની પણ જેના ગુણ ઊંચા તે ઊંચો અને ખરાબ કામ કરે તે નીચો. આ વાત બરાબર સમજાવવી પડશે. આમાં ઉચ્ચતાની કે અભિમાનવૃત્તિ કેળવવાની વાત નથી, પણ આંબો જેમ વધે ત્યારે નમતો જાય તેમ માણસ જેટલો ઊંચે જાય તેટલો નમ્ર બને. આ ખ્યાલો પ્રાચીન કાળથી ચાલ્યા આવતા હતા. તેમાં વચલો ગાળો એવો આવ્યો કે ધંધાથી કોમ તરીકે વહેંચાઈ ગયા. એમાંય વાંધો નહોતો. પણ જ્યારે એક વર્ગ એમ માનતો થયો કે અમુક કામ કરે તે હલકો, ત્યારે આપણી પડતીનું પગથિયું શરૂ થયું. એક માણસ ગંદકી કરે તે ઊંચો, બીજો સાફ કરી જાય તે નીચો. શ્રમ કરે તે નીચો. બેઠાં બેઠાં ખાય તે ઊંચો. આટલેથી પણ ન અટકતાં આ ઊંચા ગણાતા માણસે નીચા ગણાતા માણસને અડવામાં પણ પાપ માન્યું. કૂતરાને અડે, બિલાડાને અડે; પણ હિરજનને અડે તો અપવિત્ર થઈ જાય. પાછા પાણીના છાંટા અડે તો પવિત્ર થઈ જાય ! આ આપણી બુદ્ધિનું દેવાળું નથી તો બીજું શું છે ? કોઈ માણસ હિરજનને અડીને એક મુસલમાનને અડે તો પવિત્ર થઈ જાય છે તો બે બ્રાહ્મણને અડીને પવિત્ર થાય કે નહિ ? ગામડાનો એક પ્રસંગ છે. એક હિરજને તળાવમાંથી પાણી પીધું. તે એક ગામડિયાએ જોઈ લીધું. એટલે એ લાકડી લઈને દોડતો આવ્યો અને તાડૂક્યો : ‘તેં આમાંથી પાણી પીધું ને ? મારું તલાવડું અભડાવ્યું.' પેલો પ્રથમ ડરી ગયો પણ પછી ફેરવી તોળ્યું કે ‘બાપા ! મેં પાણી પીધું નથી પણ હાથપાણી (પખાળ) લીધું છે.' ઠીક ત્યારે ચાલ્યો જા. આ આપણી સ્થિતિ છે !
હિરજનો-ભંગીને ન અડવામાં લોકો મુડદાલ ખાવાનું બહાનું કાઢે છે. જોકે એ એમને છોડવું જોઈએ. પણ જે બીજી પ્રજા માંસાહાર કરે છે તેની સાથે કશો વાંધો નથી રાખતા. ઊલટું એ લોકો તો જીવતું મારીને ખાય છે. જ્યારે હિરજનો તો કુદરતી મરેલું ખાય છે. એ હિસાબે એ ઓછા પાપી છે અને છતાંય સારા કહેવાતા માણસોનો સંપર્ક વધશે તેમ કુદરતી જ તે લોકો તે છોડી દેશે. પણ આપણે તો પેલા વહોરાજીના નાડા જેવું કર્યું છે.વહોરાજી ભોર ભરેલા ગાડા
સાધુતાની પગદંડી
૧૯૪
