________________
માત્ર બે આંસુ સાર્યા. ત્યાં તો દીકરો રડી ઊઠ્યો. પાર્વતીબહેને કહ્યું : સંતબાલજી બાપુના પગ આગળ દેહ છૂટ્યો છે ને ? આથી સારું મોત ક્યાંથી આવવાનું હતું ? બેટા, હવે “હિંમત હાર્યે શું વળે ?' કહી દીકરાને શાંત કર્યો.
બધી વિધિ પૂરી થઈ. પોલીસ, ફોજદાર વગેરે આવી પહોંચ્યા હતા. બીજે દિવસે પૂ. રવિશંકર મહારાજ પણ અચાનક સંતબાલજીને મળવા આવ્યા હતા. સંતબાલજીએ કહ્યું : “ખૂન થયું તો થયું, પણ આ વૈર આટલાથી શમશે નહિ.” તેમણે ગામના પાંચ આગેવાનોને બોલાવ્યા. સંતબાલજીએ પોતાના પ્રયોગની વાત કરી. સરકાર ખૂનીને શોધે તોપણ આ આગ બુઝાવાની નથી, જે પાપ થવાનું હતું તે થઈ ગયું. હવે તો એ વૈરમાંથી બીજાં અનિષ્ટો ન જન્મે અને ગુનેગાર પોતાનો ગુનો કબૂલે એટલે બસ. પ્રાયશ્ચિત જ પાપને ધોઈ શકે છે.' રવિશંકર મહારાજે દુઃખી ચહેરે કહ્યું : “કેવી મરેલી પ્રજા !” આટલાં બધાં માણસ બાજુના ખેતરમાં કામ કરી રહ્યાં છે, સાથે પણ એક માણસ છે, છતાં કોઈ બૂમ પાડતું નથી. મદદ ધાતું નથી. કેટલી પામરતા ! આ માણસો આત્માથી મરેલા છે. દેહ ભલે જીવતો હોય. આવી અમાનવતા જોઈ આપણા ડિલનાં રૂવાં ઊભાં થઈ જવાં જોઈએ. જુઓ, તમે બધા જાણતા હશો. હવે માત્ર અન્યાયનો સામનો કરવાની હિંમતની જ જરૂર છે.
ગામનાં આગેવાનોનાં દિલને આ વાત સ્પર્શી ગઈ. શકમંદ માણસોને તો પકડવામાં આવ્યા હતા.
થોડા દિવસ પર જ મહારાજશ્રી પાસે કાળુ પટેલ વિરુદ્ધ જમીનની ફરિયાદ લઈ બે માણસો આવ્યા હતા. તા. ૧૯મીની સવારે પણ તેઓ મહારાજશ્રીને મળ્યા હતા. અને મહારાજશ્રીએ કહ્યું હતું કે બપોરે કાળુ પટેલ આવશે એટલે પતાવીશું. પણ કોણ જાણતું હતું કે આ બપોર કારમી નીવડવાની હશે ?
ગામના આગેવાનો શકમંદ માણસોને મળીને પાછા આવ્યા બાદ મુનિશ્રી સંતબાલજી, પૂ. રવિશંકર મહારાજ અને હું તથા ગામના આગેવાનો તેમની પાસે ગયા. મહારાજશ્રીએ એ ભાઈઓને કહ્યું : “જુઓ, જે થવાનું હતું તે તો થઈ ગયું. હવે, જે બન્યું હોય તે કહી દો.”
એક જણે કહ્યું : “કાળમાં ને કાળમાં અમારાથી આ થઈ ગયું છે.”
બસ. થવાનું હતું તે થઈ ગયું. મુનિશ્રી સંતબાલજીએ કહ્યું : ‘તમે તમારા થોડા લાભને ખાતર કેવું ભયંકર કૃત્ય કર્યું છે તેની તમને ખબર છે ? તમારી કોમનું એમણે કેટલું હિત કર્યું તે તમે વિચાર્યું હતું ? ખેર, હવે ઈશ્વર જ તમોને ઉગારનાર છે.
૧૬૮
સાધુતાની પગદંડી
