________________
જંગી બહુમતીની વસતિ છે. આવડી મોટી બહુમતીવાળી ખેડૂતજનતા રાજકારણમાં રસ ન લે તો તેમની સાથે દેશની ખુવારી જ થાય. પરિણામે કાં તો સામ્યવાદની હિંસા પ્રણાલી કે અંધાધૂધી આવે અથવા ફાસીવાદની સરમુખત્યારશાહી આવે. લોકમતને સ્વચ્છ રાખવા માટે આ જંગી બહુમતી ધરાવતા ખેડૂતોને રાજકારણમાં રસ લેતા કરવા જ જોઈએ. પણ તેઓ સાચા મતદાર બને, એટલી એના રાજકારણની સીમા બસ ગણવી જોઈએ. જો એંસી ટકા મતદારમાંનો સમજુ વર્ગ અને એ મતદારોને દોરનાર નેતાઓ અહિંસક વર્ગમૂળ કે સમાનતાની નીતિ સ્વીકારે તો રાજકર્તા વર્ગમાં હિંસા કે એકહથ્થુ સત્તા આવવાનો સંભવ જ નથી. જો કે, એક વાર ચૂંટ્યા પછી લાગલગાટ ત્રણ કે પાંચ વર્ષ લગી એના એ સભ્યો ચાલુ રહે એવી કાયદામાં જોગવાઈ છે. પરંતુ ઉપર કહ્યું તેવું સંગઠન નૈતિક દબાણ જ એવું લાવે કે ધારાસભાઓમાં કે રાજતંત્રના હોદાઓમાં ગયેલા પ્રતિનિધિઓથી પ્રજાને અમાન્ય એક કાયદો તો ન થઈ શકે, બલકે પ્રજાને અણગમતી એક અંગત ક્રિયા પણ ન થઈ શકે. આથી લાગે ભલે એવું તંત્ર પ્રધાનો ચલાવે છે, પણ વાસ્તવિક રાતે લોકમત જ એ તંત્ર ચલાવી રહ્યો હોય. આ પ્રશ્નનો ઉત્તર સાર એ છે કે ખેડૂત સંગઠનનો ઉપયોગ રાજકારણીય હોદ્દા ખાતર ન થવો જોઈએ. પણ રાજકારણને શીખવા અને પોતાની નૈતિક શુદ્ધિથી દોરવા માટે અવશ્ય થવો જોઈએ.
પ્રશ્ન-૩ : ખેડૂતોનાં વાજબી હિતોને કોઈ પણ સરકાર કે વર્ગ તરફથી અન્યાય થતો જણાય તો તેની સામે સત્ય અને અહિંસા જાળવીને સત્યાગ્રહ, અસહકાર કે સવિનયભંગ જેવાં ગાંધીજીનાં અહિંસક સાધનોથી એ અન્યાયનો પ્રતિકાર કરવામાં આપ માનો છો ?
ઉત્તર-૩ : ““સત્ય અને અહિંસા જાળવીને” એ શરત એવી છે કે તે શરતને સાચવીને સત્યાગ્રહ, અસહકાર તથા સવિનયભંગનો અધિકાર કોઈ પણ વ્યક્તિને હોવો જોઈએ. ખુદ ખેડૂત સંસ્થા સામે પણ એ સંસ્થાનો સભ્ય સુદ્ધાં એ કરી શકે. સત્ય અને અહિંસા એ બન્ને શબ્દો એવા છે કે તે આવાં સાધન યોજનાર પાસે ઉચ્ચ ચારિત્ર્ય, આજ પહેલાંના અંગત જીવનની શુદ્ધિ અને આ માર્ગની અનિવાર્યતા વગેરે ઘણું માગે. ઉપરાંત એક વ્યક્તિને બદલે જ્યારે એક સંસ્થા કોઈ બીજી સંસ્થા સામે આવો માર્ગ લે, તે પહેલાં એણે સો ગળણે આ પાણીને ગાળી લેવું જોઈએ. આટલું જોયા બાદ કોઈ પણ વ્યક્તિ કે સંસ્થાને કોઈ પણ મહાસમર્થ લેખાતી વિભૂતિના કે સંસ્થાના અન્યાય સામે અહિંસક પ્રતિકાર કરવાનો કુદરતી હક સાંપડે છે. મને ખાતરી છે કે એવો પ્રતિકાર અફળ પણ નથી જતો.
સાધુતાની પગદંડી
૧૬ ૧
