________________
હતાં. ખેડૂત, કારીગર સૌ પોતપોતાના કર્મધર્મમાં બરાબર મશગૂલ રહેતાં. ગામડાંમાં એકબીજાં પોતાને એકબીજાના પૂરક તરીકે કાર્ય કરતા. ગોપાલક સમાજને આખલા (પ્રથમ ગોધલાનો વપરાશ ભાગ્યે જ હતો) અને દૂધ, ઘી, છાશ પૂરાં પાડતા. આ બધાની યોગ્ય વહેંચણી, રામધર્મની શિસ્ત અને વ્યવસ્થામાં વ્યાપારીવર્ગ દોરવણી આપતો. સૌને ખપજોગાં રહેવાનાં મકાન, પહેરવાજોગાં વસ્ત્ર અને ખાવાજોગો દાણો મળી રહેતો. શિક્ષણ અને રક્ષણ ગામજોગું ગામ કરતું. બહારનાં સામાન્ય આક્રમણો પણ ગામ ખાળી શકતું અને બાકીનું કામ ગામડાંઓના કેંદ્રરૂપ નગર કરતું, અને એ કામના બદલામાં ગામડું અનાજ, વસ્ત્ર વગેરે આપતું. અલબત્ત, આમાં રોકડ નાણાંનું સ્થાન ગૌણ હતું. આજે એ મુખ્ય બનવાથી ગામડાના આ બધા વર્ગો છૂટા પડી ગયા છે. સૌ માને છે કે, પૈસાથી બધું મળશે. આથી ચાલુ સમાજમાં આ બધાનાં વર્ગીય હિતો અરસપરસ અથડાવાનાં છે. પણ જો ગ્રામધર્મ અને એના પાયામાં નીતિ તથા ત્યાગ રાખી આ બધા વર્ગનું એકીકરણ આમ એકસામટું ન થાય પણ નીતિમાન સંઘના નેજા નીચે સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ સાચવીને થાય તો નવી અર્થવ્યવસ્થા ગોઠવવામાં અનુકૂળતા થાય અને પછી વગર અથડામણે ગ્રામધર્મ સમજીને એકતા આપોઆપ ઊભી થાય. મારી નજરમાં આ ચિત્ર બહુ સ્પષ્ટ છે અને ગામડું અને ગામડાના કેંદ્રરૂપ ભાલ નળકાંઠા પ્રદેશ મારી સામે ગામડાંઓના જૂથ તરીકે રહ્યા કરે છે. આ પદ્ધતિમાં ઓછામાં ઓછી મુશ્કેલીમાં સર્વોદય આવે અને બધા વર્ગો વયહિતોની મર્યાદા સાચવવા છતાં એકરૂપ બને એવો મને પૂર્ણ વિશ્વાસ છે.
પ્રશ્ન-૯ ઃ આપ ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર અને કચ્છ સહિતના સમગ્ર મહાગુજરાતનાં ખેડૂત સંગઠનોને એકત્રિત કરવાના મતના છો ? એમ કરવાનાં ભયસ્થાનો અને લાભાલાભ જણાવો.
ઉત્તર-૯ઃ મહાગુજરાતનાં ખેડૂતમંડળોનું જ નહિ, બલકે ભારત, પાકિસ્તાનનાંએટલે કે સંપૂર્ણ હિંદુસ્તાનનાં-ખેડૂતમંડળોનું એકીકરણ થાય એવો મારો પ્રબળ મત છે. દોઢસોથી બસો ગામડાંના જૂથવાર ઉપલ ધોરણે એ એકીકરણ બની શકે, સર્વસામાન્ય ધ્યેય અને સિદ્ધાંતો એક, વહીવટ જુદા જુદા અને પેટા નિયમો પ્રદેશ સ્થિતિ અનુસાર, મુખ્યપણે ખેડૂત, ગામડું ગામડાનું જૂથ, જૂથોની સમિતિ, સમિતિઓનું મહામંડળ અને છેવટે પ્રાંતોના પ્રતિનિધિઓની મુખ્ય કારોબારી. અને એમાંથી ચૂંટાયેલો પ્રમુખ. આ માર્ગે ગાંધીજીએ કલ્પેલું સાચું રામરાજ્ય આવી શકે. સામ્યવાદનો ભય સમૂળગો નાશ પામે. ઓછામાં ઓછા કાયદાઓએ, ઓછામાં ઓછી પોલીસે અને ઓછામાં ઓછા ખર્ચે આખા દેશનું તંત્ર ચાલે. બધા દેશો બૉમ્બની અને યુદ્ધની
૧૬૬
સાધુતાની પગદંડી
