________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પણ હોય. પરંતુ આવા જ્ઞાનને બીજો માણસ બહારથી કેવી રીતે ચકાસી શકે ? આ વયક્તિક અનુભવ છે તેથી કોઈ પણ જાતના પડકારને એમાં અવકાશ નથી એવી માન્યતા પ્રવર્તે છે. બીજી રીત છે ? આપ્તવચન – ઓથેરિટી –ઃ અન્યના કે આપ્તજનના જ્ઞાનને આધારે બાબા વાક્યમ્ પ્રમાણમની રીતે પણ જ્ઞાન મેળવાય છે. આપ્તજનને જ જ્ઞાન ભંડાર ગણી લેવાય છે. વિજ્ઞાનીઓ આપ્તવચનને આશરો લે છે, પણ તેઓ હમેશાં એવાં પ્રમાણોનાં મૂળ સ્ત્રોત તપાસીને જ તેમ કરતા હોય છે. ત્રીજી રીત છે ? સહજ સંકુરણ – ઈ-ટયુઈશન – અહીં હૈયાસૂઝથી જ્ઞાન મેળવાય છે. અસ...જ્ઞાતપણે વસ્તુપદાર્થોને વિશેની લાગણી જન્મે છે, જેમાં એમને વિશેનું જ્ઞાન પણ નિહિત હોય છે. આવું જ્ઞાન ચોક્કસ હેઈ શકે. પણ તે ખરું છે એમ કેવી રીતે નક્કી કરવું ? સહજરણાને વરેલા લોકે જ્ઞાનલબ્ધિ કેવી રીતે થઈ તેની તર્કસંગત વાત માંડી શકતા નથી. એવી રીત છે : સામાન્ય બુદ્ધિ – ર્કોમન સેન્સ -: આ રીતને ઘણી વાર ઈચ્છવાયોગ્ય લેખવામાં આવે છે. એમાં અનુભવેથી મળેલી શીખ તો છે જ, બલકે ઘણી વાર આપ્તવચન ' અને સહજસ્કુરણની રીતે પણ ભળેલી હોય છે. પણ, એકને સામાન્ય બુદ્ધિથી
જે એકદમ સ્પષ્ટ અને કરણીય ભાસે તે બીજાને હાસ્યાસ્પદ લાગે એવું અનેક વાર બને છે તેનું શું ? એટલે પ્રશ્ન એ છે કે કોની સામાન્ય બદ્ધિમાં વિશ્વાસ કરે ?
આ રીતે-પદ્ધતિઓના સંદર્ભમાં દેખીતે એ સવાલ ઊભું રહે છે કે બીજા માણસ માટે અહીં ચકાસણીને ભાગ્યે જ કશે અવકાશ છે. તેથી આ ચતુર્વિધ રીતોએ પ્રાપ્ત થયેલા છે તે જ્ઞાનનું યથાશ્ય કેવી રીતે નક્કી કરવું ?
જ્યારે વિજ્ઞાનની રીતે મેળવેલું જ્ઞાન એમ દર્શાવી આપે છે કે આ રીત અનન્ય છે. એ ત્રણેક વાતે અનન્ય છે : એક ઃ આ રીતમાં વિભાવનીકરણ - કન્સેપ્યુઆલિઝેશન – પાયાની બાબત છે. હાથ પરના પ્રશ્નનાં કયાં કયાં પાસાં યાનમાં લેવાનાં છે તેની અવધારણ કરવી. આ વિશે વિસ્તૃત બેંધ આગળ આવશે. બે ઃ કેટલીક ચોક્કસ પૂર્વધારણા વડે વિજ્ઞાન વિકસે છે : એ ગૃહીતમાં પહેલું એ કે વાસ્તવિકતા રેય છે. બીજું એ કે જ્ઞાનેન્દ્રિયે શ્રદ્ધેય છે. ત્રીજુ એ કે જ્ઞાનેન્દ્રિયે વડે મેળવાતી માહિતી કે જ્ઞાન વસ્તુલક્ષી –
જેકિટવ – થવાનો ઉત્તમ માર્ગ છે. રેય વાસ્તવિકતા અને જ્ઞાનેન્દ્રિ દ્વારા થતું એનું જ્ઞાન કાર્યકારણભાવ પર આધારિત છે. સંશોધન કાર્યકારણ'ભાવને ઘણે મહિમા કરે છે, એટલે કે એમાં કાર્યકારણભાવ સૂચવનારી
For Private And Personal Use Only
