________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તેઓ-એટલે કે સંશોધકે એવાં પૃથક્કરણોમાં ઊતરવાનું મુલતવી રાખશે. એએ. તો કૃતિ-પદાર્થ, કે જે એક સંશ્લેષણ છે, તેનું શક્યતમ વિશ્લેષણ કરનારા છે. એવાં વિશ્લેષણ પછી સંશોધકે પણ ચિત્તવાદીઓને માર્ગ અપનાવીને પ્રગતિ. કરી શકે.
કૃતિની ભાષા–સંરચનાપરક સ્વાયત્તતાને સ્વીકાર થ જોઈએ. એ ભૂમિકાએ કતિ એક પદ્ધતિ છે, સિસ્ટમ છે. એ પદ્ધતિ છે તેથી તેમાં સંરચનાપરત્રણું વાનાં છે તેમાં અખિલાઈ-હેલનેસ-છે; તેમાં રૂપાતર ગુણે-ટ્રાન્સફર્મેશન્સ છે, તેમાં એક પ્રકારનું સ્વનિયંત્રણ-સેફ રેગ્યુલેશન–છે. સાકેતવિજ્ઞાનીઓ આ ગૃહીતને આધારે કઈ પણ ભાષાકૃતિને એક સંકુલ સંકેત લેખે છે, અને જે તે સાહિત્યકતિ હોય તે તેને પણ એક સંકેત લેખે છે. એ દષ્ટિએ સાહિત્યિક સંક્રમણ પદ્ધતિને-લિટરરી કમ્યુનિકેટિવ સિસ્ટમને-વિચાર થઈ શકે.
બિન-ભાષાકીય સંક્રમણથી તેમ જ ભાષાકીય સંક્રમણથી સાહિત્યિકસંક્રમણ જુદું પડે છે. બિન-ભાષાકીય સંકેત-ચિત્ર, રંગ, ચેષ્ટાઓ, વસ્ત્રપરિધાન કેશ-સંમાર્જન વગેરે સંકેત પણ ભાષાની જેમ જ વર્તે છે. તેથી તેમની પણ, ભાષાઓ” તે છે, પણ એ સંકેતે બિન-ભાષાકીય છે. જ્યારે સામાન્ય સ્વરૂપના ભાષાકીય સંક્રમણમાં સંકેત વડે વિશ્વ સાથે સમ્બન્ધ સ્થપાય છે, કહો કે વિશ્વ ભાષાકીય સંકેતોમાં રૂપાન્તરિત થયું હોય છે. પરંતુ સાહિત્યિક સંક્રમણમાં એ જ ભાષાકીય સંકેત બહિરૂ વિશ્વના નિર્દેશ આપનારા હોવા છતાં બહુ અંશે સ્વ-નિર્દેશક રહે છે. એટલે કે સાહિત્યિક સંક્રમણમાં સંકેત વડે સંકેતો સાથે સબંધે સ્થપાય છે. અને સાહિત્યિકતાનું –લિટરરીનેસનું એક આગવું વાતાવરણ ઊભું થાય છે. બહિરુ વાસ્તવના માનદડાથી માટે જ કૃતિના આ આગવા સ્વનિર્દેશક વિશ્વને પ્રમાણુવાને પ્રયાસ મિશ્યા નીવડે છે.
• સાહિત્યિક સંક્રમણમાં સંકેતની આવી લાક્ષણિકતા હેવાને કારણે તેની સકત-- વ્યવસ્થા પણ જુદી રીતે અસ્તિત્વમાં આવી હોય છે. સામાન્ય ભાષાકીય સંક્રમણમાં સંકેતવ્યવસ્થા પ્રાથમિક સ્વરૂપની હોય છે, એટલે કે સંજ્ઞાઓ-સાઈસ-ત્યાં સંકેતકે -સિગ્નફાયર્સ–અને સ કેતિ-સિગ્નીફાઈઝ-ના વેગનું પરિણામ હોય છે. જ્યારે સાહિત્યિક સંક્રમણમાં સકેત વ્યવસ્થા દૈતાયિક સ્વરૂપની હોય છે. પ્રાથમિક વ્યવસ્થા વડે જે સંજ્ઞાઓ પ્રાપ્ત થાય છે તે અહીં વળી નવેસરથી સંકેત બની જાય છે અને એવા સંકેતકે, સંકેતિ સાથે યોગ પામતાં વળી સંજ્ઞાઓ મળે છે ને એમ સાહિત્યિક અર્થસૂચન વિસ્તરે છે. કેટલીક વાર તે સાહિત્યિક સંક્રમણની
For Private And Personal Use Only
