________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮ - એને કારણે તે નવી નવી શેધે સમાજમાં ફેલાતો રહે છે. આપણી -સભ્યતામાં વસતા મનુષ્ય બરફની બેત્રણ જાતને ઓળખી શકે છે, જ્યારે એકીમ
સભ્યતામાં વસતિ મનુષ્ય બરફની અગિયાર જાતને ઓળખી શકે છે. તેનું કારણ : આપણી પાસે બે-ત્રણ અને તેમની પાસે અગિયાર શબ્દો એટલે કે વિભાવનાઓ
છે એ સાચું—પણ એને અર્થ એ નથી કે આપણે સંજોગો સરજાતાં અગિયાર -જાતને ઓળખવાની ક્ષમતા જ ધરાવતા નથી ! આમ, સભ્યતા ગમે તેટલી . શક્તિશાળી મર્યાદાઓ લાદે, પણ નવા સંજોગે, નવી સભ્યતા, ને નવી વિભાવનાઓ - આવી મર્યાદાઓને નહિવત્ બનાવી દે છે.
વિજ્ઞાની કે સંશોધક વડે વાસ્તવિક્તા સરજાઈ એવું અહીં ભાસે, તે તે સ્વાભાવિક છે. પણ બીજાઓ એમ કહેશે, કે વાસ્તવિકતા તે હતી જ અને - પછી માત્ર શેધાઈ જ છે. હકીકતમાં આ બંને વિધાને સાચાં છે અને સંશ“ધનમાં બેયનાં ઈંગિત મળી આવે તેવી તેમની વચ્ચે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા જોવા મળે છે. વિભાવનીકરણથી શરૂ થયેલી સંશોધન પ્રક્રિયા કેટલીક સશક્ત વિભાવનાઓને * જન્માવીને વિરમે છે એ જ દર્શાવી આપે છે કે આ ગતિ વર્તુળાકાર છે.
૧૮. વ્યાખ્યા-પ્રક્રિયા-ડિફાઈનિંગ-સેસ - વિભાવનીકરણ પછીને મહત્ત્વને - તબકકો છે. વિભાવના આવિર્ભાવના કેટલા ભાગોને આવરી લે છે અને કેટલાને - બહાર રાખે છે તે નક્કી કરવું ઘણી વાર મુશ્કેલ હોય છે. આ મુશ્કેલીનું વ્યાખ્યાપ્રક્રિયા વડે નિવારણ કરવામાં આવે છે. રોજિંદી ભૂમિકાએ વિભાવનાઓનું સાચું સંક્રમણ ઘણી વાર થતું નથી, કેમ કે એ વિભાવનાઓની વ્યાખ્યાઓ ચોક્કસ હોતી નથી, અરે, એકદમ શિથિલ હોય છે. સાહિત્યવિવેચનમાં કે સંશોધનમાં -જે પારિભાષિક વિભાવનાઓ પ્રત્યે જાય છે તે પણ ઘણી વાર શિથિલ હોય છે. - લાલ રંગની ટિમાં કેટલી મળતી આવતી રંગચ્છાઓને આવરી લેવાઈ છે
તેનું સંક્રમણ થયું હોતું નથી, અથવા તે બ્રાન્ત-સંક્રમણ થયું હોય છે તેથી : અનેક ગોટાળા સરજાય છે એ આપણે રેજિ દે અનુભવ છે. આનું ખરું - કારણ એ છે કે લાલ રંગની ટિમાં કઈ કઈ છાયાઓ આવી શકે તેને નિર્ણય -આ૫નારે કોઈ સ્પષ્ટ માનદર્ડ” આપણી પાસે હોતા નથી. તેથી લાલ રંગની વિભાવના શિથિલ બની રહે છે.
વિજ્ઞાનીઓ કે સંશોધકોને આવી શિથિલ વ્યાખ્યાઓ ન પાલવે. વિભાવનાએમાં શું આવરી લેવાયું છે અને શું તેમાંથી બાદ રખાયું છે તેની પૂરી જાણ બીજાને થાય નહિ ત્યાં સુધી પોતાની વ્યાખ્યાઓને તેઓ ચેકસ બનાવશે. તેઓ હમેશાં ચુસ્ત વ્યાખ્યાઓના હિમાયતી છે. સંશોધનમાં આ વાતનું જે
For Private And Personal Use Only
