________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનિવાર્યપણે સાહિત્યેતર અને સાહિત્યેતર તને સમાસ કરતું વિકસે છે...... સંશોધકે આ પ્રકારમાં ધારે કે પ્રાચીન કે મધ્યકાલીન યુગવિશેષને વિષય તરીકે, અપનાવ્યા હોય તે તે તે ભાષાનાં પ્રાચીન કે મધ્યકાલીન રૂપને તેણે સામને કરવાને આવશે, અને એ રીતે લિપિવાચનના પ્રશ્નો પણ જે તે યુગના સંદર્ભે તેણે વ્યાપક ભાવે ચર્ચવા પડશે. સાહિત્યિક યુગ માત્ર સમય કે વ્યક્તિ-કેન્દ્રી: નથી હોતા, કેટલીક વાર તે અમુક વાદ-વિચાર કે વિભાવકેન્દ્રી પણ હોય છે. જેમકે અસ્તિત્વવાદી-સરરિયાલિસ્ટ-સાહિત્યને અમુક એક પ્રવાહ ચાલ્યો હેય. અથવા તે “એબ્સર્ડ થિયેટર–કે જે એક શક્તિશાળી આંદોલનની જેમ અમુક ગાળામાં છવાઈ ગયું હોય. આવે વખતે સંશોધન માટે તે તે વાદ-વિચાર. કે વિભાવના ઉદ્દભવ અને વિકાસની તપાસમાં પડવાનું પણ જરૂરી બની જશે.. યુગવિશેષનું સંશોધન આમેય ઈતિહાસપરક ઉપરાંત કેટલાંક સંવેદનપરક. તારણો આપીને રહે છે તે જાણીતું છે.
ઊર્મિકાવ્ય, મહાકાવ્ય, મુક્તક, હાઈકુ, પદ્યનાટક, નવલકથા, નવલિકા, નાટક, આત્મકથા, જીવનકથા વગેરે વગેરે સાહિત્યપ્રકારો કશાં જડ ચેકઠાં નથી, પણ ૨સકીય કટિઓ-એસ્થેટીક કેટેગરીઝ-છે એ વિચારને એમને વિશેનાં સંશોધનમાં પ્રાધાન્ય મળવું જોઈએ. આ સંશોધન કર્તા અને યુગનાં સંશોધનની સરખામણીએ નાનું ફલક ધરાવે છે તેથી અને બીજી રીતે પણ તેમાં વૈજ્ઞાનિક ઝીણવટોને અવકાશ વધી જાય છે.
આ પૂર્વેને બંને પ્રકારોમાં જોવા મળતું ઈતિહાસવિષયક પરિમાણ અહીં પણ ચાલુ રહે છે, કેમ કે સાહિત્યપ્રકારોને પણ પિતાને ઉદ્દભવ અને વિકાસ હોય છે, તેમને વિશે પણ આકર્ષણ જન્મતાં હોય છે, તેમને પણ પડતા. મૂકવામાં આવે છે, તેમને વિશે પણ ઉત્થાન–પતન ચિહિત થતાં હોય છે. એતિહાસિક વારાફેરાને પરિણામે સાહિત્યપ્રકારોમાં આવયવિક ફેરફાર થતા હોય છે, સ્વરૂપવિષયક ઉત્ક્રાતિના તબક્કા આવતા હોય છે. આવી ઉલ્કાતિઓ. સર્જકની અભિવ્યક્તિવિષયક જરૂરિયાત સાથે સંલગ્ન હોય છે. આ વીગતેને સાર એ છે કે સાહિત્યપ્રકારો અતિહાસિક પ્રક્રિયાને વરેલા હોય છે. તેને અંગેના સં ધનમાં આ પ્રક્રિયાનો હિસાબ મળવો જોઈએ.
તે, બીજી તરફથી સાહિત્યપ્રકારે સાહિત્યસર્જનની જુદી જુદી રૂઢિઓ છે. કન્વેન્શન્સ છે. તેમને વિશે જોવા મળતી ગતિશીલ એતિહાસિક પ્રક્રિયા વખતે જ, તેમનાં કેટલાંક લક્ષણે રૂઢ થતાં આવે છે. એ રૂઢ લક્ષણને આવશ્યકતા વિના.
For Private And Personal Use Only
