________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪
ટૅક્નિકને હસ્તગત કરવાથી પ્રાપ્ત થાય છે. જેવી રીતે સાહિત્યના કે કલાના કાઈતૈયાર સિદ્ધાન્તા નથી તેવી રીતે સાહિત્યિક સ`શાધનની કાઈ તૈયાર પદ્ધતિ નથી.. પદ્ધતિવિજ્ઞાન–મૈથડાલાજી–પણ પદ્ધતિ વિશેનું એક વ્યાપક માળખું જ પૂરું પાડી શકે. ખાકી સ ંશાધનની દૈનિક જે તે સ ંશોધનમાં સશોધની સજ્જતાને કારણે આપોઆપ ઉત્ક્રાન્ત થતી આવતી હોય છે. તેમ છતાં કેટલીક રીતે વ્યવહારુ અને કેટલીક પદ્ધતિપરક રૂપરેખા વડે વિષયને ન્યાય આપીશું.
૧૫. પ્રત્યેક સશાધનને પોતાના હેતુ હોય છે. એ કશાકનું સંશાધન છે એનો અર્થ જ એ કે કાઈ પ્રશ્નના ઉકેલની દિશામાં તે વિસ્તરે છે, પણ એની રીતિ વૈજ્ઞાનિક હોઈને તે અંતિમ ઉકેલ તેા નહિ આપી શકે એ હકીકત છે. એ હકીકતના અર્થ એ છે, કે પ્રશ્નનું સ્વરૂપ સ ંશોધનના પરિણામલેખે અત્યન્ત વિશદ થઈ આવ્યું હશે. આમ, સાધક સૌ પ્રથમ હાથ પર લીધેલા પ્રશ્નની સ્થાપના કરશે. પેાતે શુ કરવા માગે છે, શેનુ સશોધન કરવા માગે છે વગેરે વગેરે સવાલાના જાતે જવાખા મેળવીને આખાય પ્રશ્નનું વિભાવનીકરણ પ્રસ્તુત. કરશે. બીજું, વિભાવનીકરણ પાછળના ખયાલાનું ખીજાઓને ખરાખરનું સ ક્રમણ. થાય તે માટે તે વ્યાખ્યાપ્રક્રિયામાં પરાવાશે. અહીં જે વિભાવનાએ એકથી વધારે મૂલ્યા ધરાવતી હશે તેનુ' એટલે કે તેવા ચલાનું –વેરીએખસનું –પણ સંક્રમણુ થાય. તે માટે પણ વ્યાખ્યાઓ કરાશે. ત્રીજું, સમજૂતી-પ્રક્રિયા વડે વિભાવનાઓને તથા ચલાને તપાસક્ષમ–બ્ઝવે ખલ-ખનાવાશે, એટલે કે વ્યાખ્યાને તપાસી જોવી,ચકાસી જોવી અને પાછા વ્યાખ્યાએ પર આવી જવુ. ચેાથા તબક્કામાં સશાષકવિભાવનાઓની કાટિએ વર્ણવશે, પેાતાનાં સશુદ્ધ નિરીક્ષણાના તાળા મેળવી. જોશે. આ ચારેય તબક્કાનું અલગ ભાવે વિગતે વર્ણન આપીશું.
પણ તે પૂર્વે વ્યવહારુ રૂપરેખાને આવશ્યક એવી કેટલીક વીગતા જોઈએ.. સ શોધને મુખ્યત્વે એ વર્ગમાં વહેંચાઈ જતાં હાય છે. પહેલા વર્ગનાં સંશોધનેાને અનુસધાનાત્મક – એંકસ્પ્લેારેટરી – કહેવાય છે. અહીં મુખ્યત્વે વિચારી અને સમજોનું સંશાધન થાય તેવું ધ્યેય હોય છે, કાઈ એક પ્રશ્ન કે આવિર્ભાવ -- ફિનામિનન – તે પ્રગાઢપણે સમજી શકાય, તેને વિશે નૂતન સમજો જન્મે, એવી. સમજોને આધારે વધારે માટા પ્રશ્નો પર આવી શકાય અને વધારે મેાટી સ ંશોધનપરક પ્રતિજ્ઞાએ રચી શકાય, માટે આ વર્ગનાં સ ંશાધનાની ભાત-રિસર્ચ ડિઝાઈન ધણી લવચીક હોય છે, તેમને ઇરાદાપૂર્વક નમનીય રાખવામાં આવે છે, જેથી કરીને આવિર્ભાવનાં ખીન્ન પાસાંઓને પણ યથાસમયે પ્રવેશ મળે, તેનેા પણ સમાસ કરી શકાય. ખીજા વર્ગનાં સાધનાને વર્ણનાત્મક – ડિસ્ક્રીપ્ટીવ – કહેવાય છે.
For Private And Personal Use Only
