________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫
જ જાતની સંરચના ન થઈ હોત, તે સંભવ છે કે કૃતિનાં કલાકીય સફૂરણે - આવાં અને આવાં ન હોત, જુદાં જ હોત, સંભવ છે કે કલાકીય મિટિમાં આવે એવાં પણ ન હોત. કલ્પનની આ અને આ જ જાતની સંરચના ન થઈ હોત તો સંભવ છે કે સેનેટના આનન્દાનુભવનાં અનેક કારણોમાંનું એક કારણ તે ભાગ્યે જ બની શકહ્યું હત, સંભવ છે કે સેનેટના સમગ્ર સૌદર્યમાં તેને ભાગ્યે જ કશે ફાળે હોત.
ભાષા કલાને ધારણ કરે છે. તેથી સાહિત્યિક સંશોધનમાં કેટલાક ભાષાકીય પ્રશ્નોને સામને કરવાને પણ આવે છે. એટલે કે સાહિત્યિક સંશોધન ભાષાવિજ્ઞાનને પણ કલામીમાંસાના જેટલે જ આધાર લેશે. એટલું જ નહિ સંકેતવિજ્ઞાન, સંરચનાવાદ કે ભાષાવિજ્ઞાનીય સાહિત્યમીમાંસા જેવાં સંલગ્ન વિજ્ઞાન 1 પણ અહીં ઉપકારક નીવડી આવે, એ ઘણું સંભવિત છે. આ મુદ્દે એક બીજા સંદર્ભે અહીં મહત્તાપૂર્ણ છે. કૃતિને પૂરો કલાનુભવ થાય તેને પ્રારંભ કૃતિના શબ્દપરક અર્થ-મિનિંગ-થી થતો હોય છે. છતાં આજની સાહિત્યમીમાંસામાં અર્થને પ્રશ્ન એક કૂટ પ્રશ્ન છે. “અર્થ ક્યાં છે અને કેવી રીતે નિષ્પન્ન થાય છે?— વિચાર આજે કેન્દ્રવર્તે છે. આ ભૂમિકાએ કૃતિ એક ઉક્તિ છે, ડિસ્કસ છે. આ ઉક્તિ સંક્રમણ માટેની એક સંતવ્યવસ્થા છે, કમ્યુનિકેશન માટેની એક સિગ્નીફાઈંગ સિસ્ટમ છે. સામાન્ય સંક્રમણ અને સાહિત્યિક સંક્રમણ વચ્ચે ચેકસ તફાવત છે. એ તફાવતનું સ્વરૂપ સમજવું જરૂરી છે. કેમ કે સંશોધક જે કલાનુભવ સાથે પાનું પાડે છે તેના સંદર્ભે સાહિત્યિક સંક્રમણ ઘણે અંશે નિર્ણાયક હોય છે. આ ભૂમિકાએ કૃતિ પ્રત્યેને ભોક્તાને આસ્વાદ-આનન્દજ્ઞાનવિષયક પ્રતિભાવ એક સંકુલ અને સમગ્ર અર્થ છે એ અર્થને ઉપચય પેલા શબ્દપરક અર્થથી ફ઼રીને કેવી રીતે થઈ આવ્યા તે સમજવા સાહિત્યિક -સંક્રમણ સમજવું અત્યંત જરૂરી છે. સંક્રમણ, કૃતિ અને ભક્તાને જોડતી એક મહત્ત્વની પ્રક્રિયા છે. એટલા માટે મહત્ત્વની, કે કૃતિ એ પ્રક્રિયાને કારણે જ ભક્તા સુધી પહોંચતી હોય છે. સાહિત્યિક સંશોધનમાં એને ઉકેલી લેવી જોઈએ.
આ બધા મુદ્દાઓને અલગ અલગ રીતે વીગતે વિચાર રજૂ કરે જરૂરી લેખાશે.
૧૦. મેધદૂત', 'ઘરે બાહિરે, “ઓ ઘેલો' કે “વિશ્વશાંતિ'નું કૃતિલક્ષી સાહિત્યિક સંશોધન કરતી વખતે તર્ક, વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ કે પદ્ધતિવિજ્ઞાન ઉપરાંત કલામીમાંસા અને ભાષાવિજ્ઞાનની અનેકવિધ ભૂમિકાઓને વિનિયોગ કરવાનું
For Private And Personal Use Only
