________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯
-મહત્વ છે તે સહેજેય સમજાય તેવું છે. અલબત્ત, ચુસ્ત વ્યાખ્યાઓના આદર્શનું પાલન કરવું તે વિજ્ઞાની માટે પણ કપરું કામ છે, છતાં તે તેને વળગી રહે છે.
સંશોધકે વૈયક્તિક સ્વરૂપની કે અનન્ય સ્વરૂપની હસ્તીઓમાં કે એવા પ્રસંગોમાં ઝાઝો રસ નથી ધરાવતા, તેઓને વૈયક્તિક આવિર્ભાવમાં ઝાઝો રસ નથી. તેઓ તે આવિર્ભાવના જુદા જુદા વર્ગો વચ્ચેના સામાન્ય–જનરલ-નિયમો શોધવામાં સક્રિય થયા હોય છે. વ્યાખ્યાપ્રક્રિયાનું એ મહત્ત્વનું પાસું છે. એટલે સંશોધનમાં બધે ભાર જુદી જુદી હસ્તીઓ-એન્ટીટીઝ-કે આવિર્ભાવ વચ્ચેની -સમ્બધભૂમિકાઓ પર આવે છે, રિલેશનશિપ્સ પર આવે છે. કોઈ પૂછે છે કે -શાનું સંશોધન કરે છે ? તે સંશોધક માર્મિક ઉત્તર આપશે, કે સમ્બધિભૂમિકાઓનું અને સમ્બન્ધોનું, માર્મિક એટલા માટે કે અનેક નિયમોનાં શોધસંશોધન વડે તેઓ જ્ઞાનમાં વધારે માગે છે એ મર્મને પોતે વિસરી ગયા નથી.
વિધિપૂર્વકની વ્યાખ્યાને માટે નિર્ણાયક માનદડ સંશોધકે શી રીતે ઊભે કરવો ? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહી શકાય, કે તેણે વિભાવનાનાં વિવિધ પાસાને સ્પષ્ટ કરવાં. સંશોધક આમ કરીને ચુસ્ત વ્યાખ્યાની દિશામાં ગતિ કરી શકે છે. ધારો કે રમતમાં વપરાતા દડાની વિભાવનાને પ્રસંગ છેઃ તે દડાની વિભાવનાને આકાર-શેપ-વર્ણવ, તેનું કાર્ય–ફન્કશન-વર્ણવવું અને તેનું બંધારણકમ્પોઝિશન-વર્ણવવું. દડો ફેંકીને રમવાનું સાધન છે અને ગોળ હોય છે એવી સામાન્ય વિગત એ વિભાવનામાં હોય, તે સંભવ છે કે એના સંક્રમણમાં મુશ્કેલી જન્મશે, કેમ કે રમવાને દડા ધણ વાર ગોળ નથી હોતા, છેડેથી થોડાક લંબાવેલા પણ હોય છે. વળી બધી જ ગોળ ચીજે રમવાનું સાધન નથી હોતી, રમતમાં ફેંકવાનાં બધાં જ સાધનને દડા નથી કહેવાતા, વગેરે. એટલે “આકાર” માટે એમ કહેવું ઉચિત લેખાશેઃ કે વસ્તુને છેડે ભાગ દડો બનવા માટે ગોળાકાર હો જોઈએ. કાર્યના બીજા પાસા માટે આમ કહેવાવું જોઈએ? કે દડાનું મુખ્ય કામ મને વિનોદપરક હોય છે અથવા રમતસમ્બધિત હોય છે. -દડાની વિભાવનાનું ત્રીજું પાસું તેનું બંધારણ છે. તેને વિશે આમ કહેવાવું
જોઈએ કે દો બનવા માટે વસ્તુ કાં તે લાકડાની, ચામડાની, પ્લાસ્ટિકની કે -બરની બનેલી હોવી ઘટે.
કઈ પણ વ્યાખ્યા પૂર્ણ છે એ જાણવાની કસોટી શી? વ્યાખ્યાની પૂર્ણતા-ની કસોટીને માટે જુદી જુદી વિગતનું વર્ગીકરણ કરવું પડશે. એવા વર્ગકરણમાંથી દડે હવા કે ન હોવા વિશે કોઈ મૂંઝવણ ઊભી થશે તે દડાની એ વ્યાખ્યાને પૂર્ણ કહેવાશે નહિ. વ્યાખ્યા વડે આવરી લેવાતો કે ને આવરી લેવાતે
For Private And Personal Use Only
