________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩
સમજ વિશે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું. બાકી વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિના અર્થ જ એ છે, કે નવા વિચારી, સિદ્ધાન્તા, વિધાન કે પ્રતિજ્ઞાઓમાંની સર્જનાત્મકતાના અરૂઢ સશાષના અર્થે વિનિયોગ કરવા અને શાધયાત્રાને નિર ંતર જીવતી રાખવી.
-
સાહિત્ય-વિવેચન અને સાહિત્યિક સાધન, સિદ્દાત અને તેના પ્રત્યક્ષ વિનિયેાગમાં આવું દૃષ્ટિિંદુ રાખીને વિકસે તે મહત્ત્વનું છે. કૃતિ એક સ ંશ્લેષણ છે, પણ તેવા સંશ્લેષણની પદ્ધતિ માટે ભાગે રૂઢ હાઈને કૃતિ એક રૂઢિ – કન્વેન્શન – છે. એમ પણ ઘટાવાય છે. સાહિત્યકલાનું પ્રાણભૂત તત્ત્વ નવાન્મેષ છે, પણ તેવા નવાન્મેષનું પ્રગટીકરણ માટે ભાગે પરમ્પરાગત તરેહામાં થતુ હોય છે. એટલે કે સાહિત્યની પરમ્પરા હોય છે અને એવા પરમ્પરાગત સાહિત્યના વિવેચનમાં કે શેાધનમાં સાહિલાના સામાન્ય સિદ્ધાન્તાની ભૂમિકાએ જ કૃતિઓને તપાસવી પડે છે. સાહિત્યિક પરમ્પરાઓ તૂટે છે ત્યારે નવાન્મેષના તત્ત્વની માત્રા વધી પડે છે, અને કૃતિએ મેટિ ભાગે પ્રયોગશીલ તરેહામાં પ્રગટે છે. એવી પ્રયેાગશીલ કૃતિઓના વિવેચનમાં કે સશોધનમાં કૃતિ-વિશેષો પરથી સિદ્ધાન્તા રચવાની દિશામાં વિસ્તરવાનુ હાય છે. પરમ્પરા અને પ્રયાગ, વળી પરમ્પરા; તેવી જ રીતે સિદ્ધાન્ત અને સશાધન, વળી સિદ્ધાન્ત- એમ વિકાસ ક્રિયા-પ્રતિક્રિયાની રીતે થતા હોય છે.
સાહિત્યિક સિદ્ધાન્તા કાઈ પણ સિદ્ધાન્તાની જેમ કશા ભડારમાં ભરેલા નથી કે તમે ઇચ્છે ત્યારે તમને કામ આવી શકે, તે કામ પત્યે તમે તેને વળી પાછા ભંડારમાં મૂકી દઈ શકે!! તેમને શોધવાના હોય છે, સશાત્રવાના હાય છે—હમેશાં.
૯. સાહિત્યિક સંશોધનના સ ંદર્ભે અત્યારલગી આપણે સાહિત્યકૃતિની વાત લઈને ચાહ્યા છીએ. વળી કૃતિ, ભે!ક્તામાં આસ્વાદ-આનન્દ-જ્ઞાનવિષયક જે પ્રતિભાવ પેદા કરે તેને આપણે સાહિત્યિક સ ંશોધનની સામગ્રી ગણી છે. આ સામગ્રી કેન્દ્રવર્તી છે. સાહિત્યક્ષેત્રે સાહિત્યકૃતિઓ ઉપરાન્ત કર્તા પણુ, એટલે કે કેટલાક સાહિત્યકારા પણ સ્પૃહણીય નીવડતા હોય અને તેમને વિશે પણ સશોધના થતાં હોય છે. વળી, સાહિત્યક્ષેત્રે કૃતિ, કર્તા પછી કેટલાક સાહિત્યિક યુગાની પણ કેટલીક લાક્ષણિકતાઓ આકર્ષક બની હોય છે, એવા યુગાને વિશે પણ સંશાધના થતાં હોય છે. તા સાહિત્યક્ષેત્રે કેટલાક સાહિત્યપ્રકારો પશુ એવા જ નોંધપાત્ર સ્થાને હોય છે, તેમને વિશે પણ સ ંશાધના થતાં હોય છે. આ બધા ઉપરાન્ત, સાહિત્યક્ષેત્રે કેટલાક સાહિત્યિક વિભાવા પશુ ધ્યાનાર્હ
For Private And Personal Use Only
