________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪
બન્યા હોય છે, તેમને વિશે પણ સ શેાધના થતાં હાય છે, વિવેચનમાં આ વિભાવાના સાક્ષાત્ વિનિયોગ હોય છે. તેથી આ છેલ્લે સ શોધન-પ્રકાર વિવેચનના સંશાધનના પ્રકાર છે. પરંતુ કૃતિ પછીના, કર્તા, યુગ, પ્રકાર, વિભાવ વિશેનાં તમામ સંશાધનાના કેન્દ્રમાં કૃતિ છે અને તેથી કૃતિવિષયક સાહિત્યિક સ ંશાધનની તમામ ચર્ચા આ બધાં સશોધનાને પણ તાત્ત્વિક રીતે તેમ જ પ્રત્યક્ષપણે લાગુ પડે છે. જેમ વિવેચનના કેન્દ્રમાં કૃતિ છે, તેમ સાહિત્યિક સંશોધનના કેન્દ્રમાં પણ કૃતિ છે.
અહીં એ ઉમેરવુ જરૂરી લેખાશે, કે કૃતિના આસ્વાદ-આનન્દ-જ્ઞાનવિષયક પ્રતિભાવની એક ભૂમિકા ભેાતાની અ ંગતતામાં રહેલી છે, પણ ખીજી ભૂમિકા કલામીમાંસામાં–ઍન્થેટીકસમાં-પણ પડેલી છે જ. સાહિત્યકૃતિ વિશેને વિચાર ક્લાકીય સંદર્ભમાં વિસ્તરતા હોય છે. કાઈ પણ કૃતિમાં સિદ્ધ થયેલું શબ્દસચેાજત જે સ્ફુરણા જન્માવે છે તે કલાની દિશાનાં સ્ફુરણા છે. ભેસ્તાના પ્રતિભાવનું કારણ કલામાં રહેલું છે, કૃતિગત અદ્રિતીયતામાં રહેલું છે. સાહિત્યિક સંશોધનમાં તર્ક, વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ કે પતિ-વિજ્ઞાનને જેટલા અને જેવા મહિમા છે, તેટલા અને તેવા એ જે હેતુને માટે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. તે કલાના અને કલામીમાંસાના પણ છે જ. પરિણામે સાહિત્યિક સશોધનમાં કૃતિગત અદ્વૈિતીયતાને વ્યાખ્યાબદ્ધ કરવા ઉપરાન્ત, કલામીમાંસાના કેટલાક ફૂટ પ્રશ્નોને સામને કરવાના આવે છે; વિશેષ તે, વિભાવે અને વિવેચનનું સંશાધન હાથ ધરાયું હોય ત્યારે, ચર્ચા ઠીક ઠીકપણે ફિલોસોફીમાં દાખલ થતી હોય છે. આ ચર્ચામાં ‘*ટાક્રેિટીસઝમ’ની પરિપાટી ઉપકારક નીવડી આવે, એ શું સ ંભવિત છે.
અહીં એક ખીજી મહત્ત્વની વાત ઉમેરવી જરૂરી લેખાશે, કે કોઈ પણુ સાહિત્યકૃતિમાં સિદ્ધ થયેલું શબ્દસયેાજન કલાપરક સ્ફુરણા તા પ્રગટાવે જ છે, પણ એ એક શબ્દસયેાજન છે, એટલે કે એક ભાષાકીય હસ્તી છે, લિન્ગ્વીસ્ટીક એન્ટીટી' છે. કાઈ પણ કૃતિ કક્ષા જન્માવે છે, પણ મૂળે તે! તે ભાષાની બનેલી છે. એક સેનેટના સમગ્ર સૌમાં એક કલ્પનના ચાક્કસ ફાળા હોય છે, જે એ સોનેટના આનન્દાનુભવનાં અનેક કારણેામાંનુ એક કારણ પણ છે. છતાં એ કલ્પત ભાષાનું બનેલું છે, એ ભાષાકીય નિયમેાને વશ વ તુ શબ્દસયાજન છે, એટલે કલ્પનની કલામીમાંસાની ભૂમિકાએ તા તપાસ થાય તે સ્વાભાવિક છે, પણ તેની સંરચનાની-તેના સ્ટ્રકચરની-ભાષાવિજ્ઞાનની ભૂમિકાએ થનારી તપાસ પણ એટલી જ સ્વાભાવિક લેખાવી જોઈએ. બલકે કૃતિના સંશાધનની શરૂઆત કૃતિની સમગ્ર ભાષાકીય સંરચનાથી થવી ઘટે, કેમ કે શબ્દોની આ અને આ
For Private And Personal Use Only
