________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અહીં કેઈ એક પરિસ્થિતિનું સ્વરૂપવિષયક સંશોધન થતું હોય છે. તેનાં લક્ષણે બાંધવાં, લક્ષણે વચ્ચેના સમ્બન્ધ ઉકેલવા વગેરે મુખ્ય ધ્યેયથી વૈજ્ઞાનિક વર્ણને, થતાં હોય છે. માટે આ વર્ગનાં સંશોધનની ભાત બરાબરની ચુસ્ત હોય છે, તેમાં પૂર્વગ્રહને ઓછા કરનારી અને શ્રયતાનાં તત્વોને વધારનારી યોજના અપનાવાઈ હોય છે. પરિણામે વર્ણને એકદમ એક્કસ બની આવે છે. મોટા ભાગનાં સંશોધનમાં આ ભેદ જળવાતે હોતો નથી, ને તેથી તેમને સંપૂર્ણપણે વ્યાવર્તક ગણવાં ન જોઈએ. પરંતુ આ બેય વર્ગોનું જ્ઞાન સંશોધકને સંશોધનની. ભાત નકકી કરવામાં મદદરૂપ નીવડે છે. સંશોધક હેતુ–સંદર્ભે જે તે ભાત. મુખ્યત્વે નક્કી કરી શકે.
સંશોધનમાં હેતુ અને સ્વરૂપ નક્કી થતાં સામગ્રી-ચયન અને સામગ્રીપૃથક્કરણની પદ્ધતિઓ સહજ રીતે નક્કી થઈ આવે છે. સંશોધકે સામગ્રીનાં ચયન-પૃથક્કરણ કેવી કેવી પદ્ધતિએ ક્યું છે તેનું બયાન આપવું જરૂરી છે. ત્યારબાદ પૃથક્કરણ પામેલી સામગ્રીનાં વર્ગીકરણ કરવાં, વ્યાખ્યાઓ બાંધવી. સમજૂતીઓ આપવી અને અર્થઘટન કરી નિષ્કર્ષો તારવવા-જેવાં અનેક પાને ને. નિર્દેશ કરી શકાય. એમાં જરૂર પડયે આંકડાશાસ્ત્ર અને કમ્યુટરવિજ્ઞાનને સૈદ્ધાતિક તેમજ પ્રત્યક્ષ વિનિયોગ પણ કરી શકાય. તમામ સંશાધને ભાષામાં. વ્યક્ત થાય છે. અને તેથી સંશોધન-વાચના રિસર્ચ-ટેકસ્ટ-પણ સુગઠિત હોવી. ઘટે. તેમાં ખણ્ડ, વિભાજને, પ્રકરણ – શીર્ષકે, પેટાશીર્ષક જેવી યોજના તો હોય. જ, પણ દરેક પ્રકરણમાં આમુખ આપી દરેક પ્રકરણને તેના હેતુઓથી સુબદ્ધ, કરવું, તેમાં પ્રયોજાયેલા પારિભાષિક શબ્દની વ્યાખ્યાઓ આપવી, વળી પ્રત્યેક પ્રકરણના જે તે સ્વરૂપના, ભલે કામચલાઉ, નિષ્કર્ષે એકસાથે દર્શાવી આપતી. સમરી આપવી, વગેરે આવશ્યકતાઓ છે. વાચનાને છેડે પરિશિષ્ટ હેતુપૂર્વક આપવાં ને છેલ્લે સૂચિ આપવી તથા વાચનાને પ્રારમ્ભ સમૃદ્ધ અને વ્યાપક આમુખ – ઈન્ટ્રોડકશન-આપવો વગેરે પણ આવશ્યકતા છે. સંક્ષેપ-સિનેસિસ. અને લઘુપુસ્તિકા – મોનોગ્રાફ – જેવાં સુરેખ લખાણ કરીને સંશોધન-વાચના વિશે સંશોધક ચક્કસ પૂર્વતૈયારી કરી શકે.
આ બધું છતાં, સંશોધનના દરેક તબકકે સંશોધકની વૈજ્ઞાનિક સ્વરૂપની સર્જકતાને યથાસ્થાને યથોચિત માત્રામાં હમેશાં અવકાશ રહે જ છે, તે સમજાય તેવું છે.
૧૬. ઉક્ત વ્યવહારુ રૂપરેખા વડે રચાઈ આવતા સંશોધનના માળખામાં અનિવાર્યપણે સંશોધનની ઘટના ઘટવી જોઈએ, નહિ તે ગમે તેટલું રૂપાળું"
For Private And Personal Use Only
