Chatvara Karmgranth

Author(s): Chaturvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 239

देवेन्द्रसूरिविरचितस्वोपज्ञटीकोपेतः
चउगई मीसगपरिणामुदएहिँ चउ सखइएहिं । उवसमजुएहिँ वा चउ, केवलि परिणामुदयखइए ॥ ६७ ॥ चत्वारो भङ्गाश्चतसृषु गतिषु चिन्त्यमानासु भवन्ति । कैः कृत्वा ? इत्याह- मिश्रकपारिणामिकौदयिकैर्भावैर्व्यावर्णितस्वभावैः । इयमत्र भावना - गतिचतुष्टयद्वारेण चिन्त्यमानः क्षायोपशमिकपारिणामिकौदयिकलक्षण एकोऽप्ययं त्रिकसंयोगरूपः सान्निपातिको भावश्चतुर्घा भवति । तथाहि — क्षायोपशमिकानीन्द्रियाणि, पारिणामिकं जीवत्वादि, औदयिकी नरकगतिः इत्येको नरकगत्याश्रितस्त्रिकसंयोगः । एवं तिर्यमनुष्यदेवगत्यभिलापेन त्रयो भङ्गका अन्येऽपि वाच्या इति । एवं चतुर्विधां गतिं प्रतीत्य त्रिकसंयोगेन चत्वारो भेदा निरूपिताः । सम्प्रति चतुःसंयोगेन चतुरो भेदानाह - " चउ सखइएहिं" ति चत्वारो भेदा भवन्ति । कैः ? इत्याह-सह क्षायिकेण वर्तन्ते ये क्षायोपशमिकपारिणामिकौदयिकलक्षणा भावास्ते सक्षायिकास्तैः सक्षायिकैः । अयमर्थः -- गतिचतुष्टयद्वारेण चिन्त्यमानः क्षायोपशमिकपारिणामिकौदयिकक्षायिकलक्षण एकोsप्ययं चतुष्कसंयोगरूपः सान्निपातिको भावश्चतुर्धा भवति । तद्यथा - क्षायोपशमिकानीन्द्रियाणि, पारिणामिकं जीवत्वादि, औदयिकी नरकगतिः, क्षायिकं सम्यक्त्वमित्येको नरकगत्याश्रितश्चतुकसंयोगः । एवं तिर्यमनुप्यदेवगत्यभिलापेन त्रयो भङ्गका अन्येऽपि वाच्या इति । एवं चतुविधां गतिं प्रतीत्यैकप्रकारेण चतुष्कसंयोगेन चत्वारो भेदा निरूपिताः । अधुना प्रकारान्तरेण चतुष्कसंयोग एव चतुरो भेदानाह - " उवसमजुएहिं वा चउ" ति वाशब्दोऽथवाशब्दार्थः, अथवा क्षायिकभावाभावे औपशमिकेन प्रदर्शितस्वरूपेण भावेन युतैः कलितैः पूर्वोक्तैः क्षायोपशमिकपारिणामिकौदयिंकैरेव निप्पन्नस्य सान्निपातिकभावस्य गतिचतुष्कं प्रतीत्य ' चत्वारः ' चतुः सा भेदा भवन्तीति शेषः । तद्यथा- - क्षायोपशमिकानीन्द्रियाणि, पारिणामिकं जीवत्वम्, औafrat नरकगतिः, औपशमिकं सम्यक्त्वमित्येको नरकगत्याश्रितश्चतुष्कसंयोगः । एवं तिर्यमनुप्यदेवगत्यभिलापेन त्रयो भङ्गा अन्येऽपि वाच्याः । तदेवमभिहिता गतिचतुष्टयमाश्रित्यैकेन त्रिसंयोगेन द्वाभ्यां चतुष्कसंयोगाभ्यां द्वादश विकल्पाः । सम्प्रति शुद्धसंयोगत्रयस्वरूपं शेषभेदत्रयं निरूपयिषुराह - "केवलि परिणामुदयखइए" त्ति 'केवली' केवलज्ञानी पारिणामिकौदयिक क्षायिके सान्निपातिकभेदे त्रिकसंयोगरूपे वर्तते, यतस्तस्य पारिणामिकं जीवत्वादि औदयिकी मनुजगतिः क्षायिकाणि ज्ञानदर्शनचारित्रादीनि । तदेवमेकस्त्रिकसंयोगः केवल सम्भवतीति ॥ ६७ ॥
१९२
[गाया
स्वयपरिणामे सिद्धा, नराण पणजोगुवसमसेटीए ।
इय पनर सन्निवाइयया वीसं असंभविणो ॥ ६८ ॥
'सिद्धाः' निर्दग्धसकलकर्मेन्धनाः क्षायिकपारिणामिके सान्निपातिकमेदे द्विक्संयोगरूपे वर्तन्ते । तथाहि-- सिद्धानां क्षायिकं ज्ञानदर्शनादि, पारिणामिकं जीवत्वमिति द्विक्संयोगो भवति । 'नराणां' मनुष्याणां पञ्चकसंयोगः सान्निपातिकमेद उपशमश्रेण्यामेव प्राप्यते, यतो या क्षायिकसम्यग्दृष्टिर्मनुष्य उपशमश्रेण प्रतिपद्यते तस्योपशमिकं चारित्रं क्षायिकं सम्भवत्वं क्षायोपशमिकानीन्द्रियाणि यदयिकी मनुजगतिः पारिणामिकं जीवत्वं भव्यत्वं चेति । 'इति'