________________
भगवतीसूत्र हेमन्तस्य ऋतोः शीतकालस्य 'पढमे समए' प्रथमः समयः 'पडिवज्जइ०। प्रतिपद्यते तदा उत्तरार्धेऽपि हेमन्तस्य प्रथमः समयः प्रतिपद्यते, अथ च यदा उत्तरार्धेऽपि हेमन्तस्य प्रथमः समयः प्रतिपद्यते तदा जम्बूद्वीपे द्वीपे मन्दराचलस्य पूर्वपश्चिमे दिग्भागे हेमन्तस्य प्रथम समयः प्रतिपद्यते किम् ? इति प्रश्नः ।
भगवानाह - 'जहे व वासाणं' इत्यादि । हे गौतम ! यथैव यत्प्रकारक एव चर्पाणाम् दक्षिणोत्तरविषयकः पूर्वपश्चिमविषयकश्च 'अभिलावो' अभिलापः पूर्व प्रतिपादितः 'तहेब' तथैव तत्प्रकार एव 'हेमंताग वि' हेमन्तानामपि अभिलापको - वक्तव्यः, तथा च वर्षाकालस्यारम्भविषयकाभिलापानुसारं हेमन्तकालारम्भोऽपि विज्ञेयः तथाहि जम्बूद्वीपस्य दक्षिणोत्तरार्धे हेमन्तकालारम्भसमयाव्यवहितोत्तरसमये जब इस जंबुद्धीप में दक्षिणार्ध में हेमन्त ऋतु का-शीतकाल का प्रथम समय होता है-तब उत्तवा में भी हेमन्त का प्रथम समय होता है और जब उत्तरार्ध में भी हेमन्त का प्रथम समय होता है उस समय जंबूद्वीप में मन्दराचल के पूर्वपश्चिम भाग में हेमन्त का क्या प्रथम समय होता है ? ___ इस प्रश्न का उत्तर देते हुए प्रभु गौतम से कहते हैं कि हे गौतम! पहिले जैसा दक्षिध के विषय में आलापक और पूर्वपश्चिमदिग्भाग के विषय में आलापक प्रतिपादित किया गया है, वैसा ही आलापक हेमंत ऋतु को लेकर भी कर लेना चाहिये। इस तरह वर्षाकाल के आरंभ के अभिलाप के अनुसार हेमंत काल के आरंम का अभिलोप भी जानना चाहिये । तथाहि-जंगीप के दक्षिण उत्ता में हेमन्तकाल के औरंभ જબૂદ્વીપમાં દક્ષિણામાં હેમન્તઋતુને (શિયાળાની પ્રથમ સમય હોય છે, ત્યારે શું ઉત્તરાર્ધમાં પણ હેમન્તઋતુને પ્રથમ સમય હોય છે અને જ્યારે જંબુદ્વીપના ઉત્તરાર્ધમાં હેમન્તને પ્રથમ હોય ત્યારે શું જમ્બુદ્વીપમાં મંદરાચલ (મેરુ) પર્વતના પૂર્વ અને પશ્ચિમ ભાગમાં પણ હેમન્તને પ્રથમ સમય હોય છે?
મહાવીર પ્રભુ તેને આ પ્રમાણે ઉત્તર આપે છે–હે ગૌતમ! પહેલાં દક્ષિણા અને ઉત્તરાર્ધના વિષયમાં વર્ષાકાળને અનુલક્ષીને જેવું કથન કરવામાં આવ્યું છે, અને પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિમાગોના વિષયમાં જેવું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે, એવું જ પ્રતિપાદન અહીં હેમન્તઋતુની અપેક્ષાએ કરવું જોઈએ આ રીતે વર્ષાઋતુના આરંભને અનુલક્ષીને જે આલાપક આગળ આખ્યા છે, એ જ આલાપક હેમન્તઋતુના આરંભના સમયને અનુલક્ષીને પણ બની. તથા જંબદ્વીપના મેરુ પર્વતના પૂર્વ ભાગમાં જ્યારે હેમન્તને પ્રથમ સમય હોય છે ત્યારે પશ્ચિમ ભાગમાં પણ હેમન્તને પ્રથમ સમય હોય છે, અને
