________________
તેના જ્ઞાનત્વ અને અજ્ઞાનત્વનું કારણ આગમિક સમ્યગ્ દર્શન અથવા તેનો અભાવ છે.
આગળનાં બંને જ્ઞાન મન:પર્યાય અને કેવળ સમ્યગ્ જ્ઞાનરૂપ છે, કારણ સમ્યક્ દૃષ્ટિને કારણે જ તે સમુદ્ભવે છે. આમ આઠ પ્રકારના જ્ઞાનનું આ રીતે વિભાજન થઈ શકે છે :
૧. મતિ - જ્ઞાન
૨. મતિ - અજ્ઞાન
૩. શ્રુત- જ્ઞાન
૪. શ્રુત- અજ્ઞાન ૫. અવિધ
-. જ્ઞાન
૬. અવિધ - અજ્ઞાન
૭. મન:પર્યાય જ્ઞાન
૮. કેવળ જ્ઞાન
આ આઠ જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એમ બે ભાગમાં વહેંચાયેલા છે. મતિ-જ્ઞાન, મતિ-અજ્ઞાન, શ્રુત-જ્ઞાન અને શ્રુત-અજ્ઞાન એ ચાર જ્ઞાન પરોક્ષ છે, કારણ કે એમાં ઇન્દ્રિયાદિની અપેક્ષા રહે છે. જ્યારે અવધિ જ્ઞાન, અવધિ-અજ્ઞાન, મન:પર્યાય અને કેવળ એ ચાર પ્રત્યક્ષ છે, કારણ કે તે ચારે ઇન્દ્રિયાદિ નિરપેક્ષ તથા વિશદ હોય છે. અવધિ-અજ્ઞાનને વિભજ્ઞજ્ઞાન પણ કહે છે.
ઉભયનયથી ઉપયોગનું લક્ષણ (૬)
अट्ठ चदु णाण दंसण सामण्णं जीव- लक्खणं भणियं । ववहारा सुद्धणया सुद्धं पुण दंसणं गाणं ॥ ६ ॥
अष्टचतुर्ज्ञानदर्शने सामान्यं जीवलक्षणं भणितम् । વ્યવહારાત, શુદ્ધનયાત્ શુદ્ધ પુન: વર્ણન જ્ઞાનમ્।। ૬ ।।.
આઠ પ્રકારના જ્ઞાન અને ચાર પ્રકારના દર્શનને વ્યવહાર નય અનુસાર,
*
