________________
गतिपरिणतानां धर्मः पुद्गलजीवानां गमनसहकारी । तोयं येथा मत्स्यानां अगच्छतां नैव स नयंति ।। १७ ।।
ગતિકિયામાં પરિણત પુદ્ગલ અને જીવોને ગમન કરવામાં જે સહકારી (બ) છે તે ધર્મદ્રવ્ય છે, જેવી રીતે પાણી માછલીને (ગતિ કરવામાં સહકાર આપે છે), પણ ગતિરહિતને તે લઈ જતું નથી. ૧૭.
જીવ અને પુદ્ગલ એ બે ગતિશીલ દ્રવ્ય છે. શેષ ચાર દ્રવ્યો અગતિશીલ છે. આ પ્રમાણે નંતિ કરનારા જીવ કે પુગલોને ગતિ કરવામાં જે સહાયરૂપ બને છે, તે ધર્મદ્રવ્ય છે. જેવી રીતે પાણીમાં ચાલતી માછલીઓને ગતિ કરવામાં પાણી સહાયરૂપ બને છે. પરંતુ ધર્મદ્રવ્ય અગતિશીલને ગતિ કરાવવા માટે પ્રેરક બનતું નથી, જે ગતિ કરે છે તેને માટે જ તે સહકારરૂપ બને છે. વૃદ્ધની લાકડી કે રેલવેના પાટા વૃક્ષને કે રેલગાડીને ચાલવામાં સહાયરૂપ બને છે, પણ તેમને ચાલવા પ્રેરતા નથી.
ધર્મદ્રવ્ય જીવ પુલોની ગતિમાં અપ્રેરક નિમિત્ત છે, પ્રેરક નથી. વૃદ્ધની લાકડી કે રેલવેના પાટા વગેરે અપ્રેરક નિમિત્તનાં ઉદાહરણ છે.
અધર્મદ્રવ્ય (૧૮) ठाणजुदाण अधम्मो पुग्गलजीवाण ठाणसहयारी। छाया जह पहियाणां गच्छंता णेव सो धरई ॥ १८ ॥ स्थानयुतानां अधर्मः पुद्गलजीवानां स्थानसहकारी । छाया यथा पथिकानां गच्छतां नैव सः धरति ।। १८ ।।
સ્થાનત્વ (સ્થિરતા) ઇચ્છતા પુદ્ગલ અને જીવોને સ્થિર બનવામાં જે સહકારી થાય છે તે અધર્મદ્રવ્ય છે, જેવી રીતે (વૃક્ષની) છાયા પથિકને (વિશ્રામ માટે) રોકાવામાં સહાયભૂત બને છે, પણ ગતિશીલને (ગતિ કરવા ઇચ્છનારને) તે રોકતું નથી. ૧૮.
१८
