________________
નય પ્રમાણે (જીવ) મૂર્તિક છે. ૭.
વસ્તુત: શુદ્ધ સ્વરૂપની દષ્ટિએ જીવમાં પાંચ રૂપ, પાંચ રસ, બે ગંધ અને આઠ સ્પર્શ - પુદ્ગલના આ વીસ ગુણોમાંથી એક પણ ગુણ નથી તેથી તે અમૂર્ત છે. પરંતુ કર્મબંધને કારણે વ્યવહાર નય અનુસાર તે મૂર્ત સ્વરૂપ ધરાવે છે.
પરમાર્થની દષ્ટિએ વિચાર કરવામાં આવે તો એક દ્રવ્યના ગુણધર્મ બીજા દ્રવ્યમાં હોવાનું સંભવિત નથી. એ દષ્ટિએ પુદ્ગલ(જીવ)ના જે રૂપાદિ ગુણ છે, કે જેને કારણે તેને મૂર્ત કહેવામાં આવે છે, તે ગુણ જીવ દ્રવ્યમાં . હોવાનું સંભવે નહિ. અને તેથી જીવ અમૂર્ત છે.
પરંતુ સાંસારિક અવસ્થામાં કોઈ પણ જીવ પુદ્ગલકર્મના સંબંધથી રહિત, નથી.
જેવી રીતે જપાકુસુમના સાન્નિધ્યથી સ્ફટિક મણિમાં રક્તિમાં - લાલ રંગની આભા દશ્યમાન થાય છે તેવી રીતે પુગલના રૂપાદિ ગુણોનો જીવમાં આવિર્ભાવ થયેલો જણાય છે. આ દષ્ટિએ જીવ મૂર્તિક છે.
જીવ અનાદિકાળથી કર્મબંધથી યુકત હોવાને કારણે જીવ તથા પુગલકર્મમાં એકત્વ હોય છે. પણ આશ્લેષાત્મક વિભાજન કરી શકાય તેવું હોય છે.
આ પ્રમાણે જીવના મૂર્ત તથા અમૂર્ત સ્વરૂપ વિશેનો વિચાર વ્યવહાર અને નિશ્ચય - એમ બંને નય દ્વારા કરવામાં આવે છે.
પાંચ રૂપ : નીલ, પીત, શુક્લ, કૃષ્ણ અને લાલ પાંચ રસ : તીખો, કટુ, ખાટો, મધુર અને કષાય બે ગંધ : સુગંધ અને દુર્ગધ આઠ સ્પર્શ : મૃદુ-કઠણ, ગુરુ-લઘુ, શીત-ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ-રૂક્ષ
જીવ કર્તા છે. (૮) पुग्गलकम्मादीणं कत्ता ववहारदो दु णिच्छयदो। चेदणकम्माणादा सुद्धणया सुद्धभावाणं ॥ ८॥ .
