________________
રીતે પદાર્થનું ગ્રહણ કરવામાં આવે છે, તે દર્શન છે, જે જ્ઞાન પહેલા ઉદ્ભવે છે.
જ્ઞાન અને દર્શનની ભિન્નતા દર્શાવતા અહીં જણાવ્યું છે કે સાકાર સવિકલ્પ ગ્રહણ જ્ઞાન છે. અને નિરાકાર - નિર્વિકલ્પ ગ્રહણ દર્શન છે. ‘આ ઘટ છે’, ‘આ પટ છે’, ‘આ કૃષ્ણ છે’, ‘આ શુક્લ છે’ - વગેરે રીતે પદાર્થોમાં ભેદ કર્યા વગર જે તેમનું સત્તાવલોકરૂપ સામાન્ય ગ્રહણ છે તે ‘દર્શન’ છે. તથા વિકલ્પને કારણે ‘આ ઘટ છે’, ‘આ પટ છે’ - એમ જે વિશેષરૂપે ગ્રહણ થાય છે તે જ્ઞાન છે.
અર્થાત્ વિકલ્પરહિત ગ્રહણ થાય છે તે દર્શન છે અને ઘટાદિનો વિકલ્પ હોય તો તેને જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે.
આ દર્શન સમ્યગ્દર્શનથી પણ ભિન્ન છે. દર્શન સામાન્યાવલોકન છે અને સમ્યગ્દર્શન સમ્યક્ શ્રદ્ધારૂપ છે. બીજું દર્શન સર્વ જીવો માટે સામાન્ય છે પણ સમ્યગ્દર્શન કેવળ સમ્યક્ દૃષ્ટિ પ્રાપ્ત જીવોને જ થાય છે. અને દર્શન મોક્ષમાર્ગમાં અનુપયોગી છે, જ્યારે સમ્યગ્દર્શન મોક્ષમÁમાં ઉપયોગી છે.
દર્શન અને શાન (૪૪)
दंसणपुव्वं गाणं छदुमत्थाणं ण दोण्णि उवओगा । ખુશવં ખમ્હા વૃત્તિ-ખાદે ખુશવં તુ તે વો વિ ॥ ૪૪ ||
दर्शनपूर्व ज्ञानं छद्मस्थानां न द्वावुपयोगा । युगपत् यस्मात् केवलिनाथे युगपत्तु तौ द्वावपि ॥ ४४ ॥
-
અલ્પજ્ઞાનીઓને જ્ઞાનની પૂર્વે દર્શન થાય છે, બંને ઉપયોગો યુગપત્ હોતા નથી, જ્યારે કેવલી (સંજ્ઞા) માટે બંને ઉપયોગ યુગપત્ હોય છે. ૪૪. અલ્પપ્રજ્ઞોને દર્શન અને જ્ઞાનોપયોગની ક્રમશ: પ્રાપ્તિ થાય છે, બંને ઉપયોગ એકસાથે પ્રગટ થતા નથી. પ્રથમ દર્શન થાય છે, પશ્ચાત્ જ્ઞાન થાય છે, કારણ કે તેમના માટે આ બંને ઉપયોગ ક્ષાયોપશમિક હોય છે. પરંતુ
૩૮
