________________
: પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ આ વિવિધ પ્રકારના સ્થાવર એકેન્દ્રિય જીવ છે. વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય શંખ (કીડી, ભ્રમર, મનુષ્ય) આદિ ત્રસ જીવ છે. ૧૧. : સંસારમાં પરિભ્રમણ કરવાને કારણે જીવ સંસારી છે.
સંસારી જીવ બે પ્રકારના છે. એક સ્થાવર અને બીજા ત્રસ. પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ આ પાંચ પ્રકારના જીવ સ્થાવર છે. પૃથ્વી વગેરેમાં અંકુરોત્પાદનની શક્તિ વિદ્યમાન છે, તેથી તે જીવ છે એમ જાણી શકાય છે. વિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ પણ તે સજીવ છે. આ એકેન્દ્રિય જીવ હોવાનું કહેવાયું છે.
ત્રસ જીવ ચાર પ્રકારના છે : ૧. શ્રીન્દ્રિય ૨. ત્રીન્દ્રિય ૩. ચતુરિન્દ્રિય ૪. પંચેન્દ્રિય
ચૌદ જીવસમાસ (૧૨)
समणा अमणा णेया पंचेदिय णिम्मणा परे सव्वे । बादर-सुहमेइंदिय सव्वे पज्जत्त इदरा य ॥ १२ ॥ સમનW: મન: વેલા: પંન્દ્રિયા: નિર્મનW: જે સર્વે વાલ્ફિાસૂનિયા: સર્વે પર્યાપ્તા: તો II ૨૨ ..
,
પંચેન્દ્રિય જીવોને સંશી-અસંશી (એમ બે પ્રકારના) તથા અન્ય સર્વ (જીવો) ને અસંશી જાણવા. એકેન્દ્રિયના બાદર અને સૂક્ષ્મ (એવા બે ભેદ) છે. આ સર્વ પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત હોય છે. ૧૨.
. પંચેન્દ્રિય જીવ બે પ્રકારના હોય છે. એક પ્રકારના એવા જીવ છે કે જેમને મન હોય છે, તેમને સમનસ્ક અથવા સંશી કહેવામાં આવે છે. અને બીજા પ્રકારના તે છે કે જેમને મન નથી, તેમને અમનસ્ક અથવા અસંજ્ઞી કહે છે.
