________________
यथाकालं तपसा च भुक्तरसः कर्मपुद्गलो येन । भावेन सडति ज्ञेया तस्सडनं चेति निर्जरा द्विविधा ।। ३६ ।।
યોગ્ય સમયે તપ દ્વારા જેનું ફળ ભોગવાઈ ગયું છે તેવાં કર્મ પુદ્ગલ, આત્માના ભાવને કારણે ખરી પડે છે, તે ભાવનિર્જરા, અને કર્મ પુદ્ગલોનું ખરી પડવું તે દ્રવ્યનિર્જરા છે. આ પ્રમાણે નિર્જરાના બે પ્રકાર જાણવા.
યથાકાળે ઉદય પામીને જે કર્મોનું ફળ ભોગવાઈ જતાં કે તપ દ્વારા ખરી પડે છે કે નષ્ટ થાય છે તે નિર્જરા છે. કર્મફળનો નાશ થવો તે નિર્જરા છે. તેના બે પ્રકાર છે : ભાવનિર્જરા અને દ્રવ્યનિર્જરા.
આત્માના જે ભાવોથી કર્મ-પુદ્ગલ સ્થિતિ પૂરી કરીને પોતાનું ફળ ભોગવાઈ જતાં ખરી પડે છે તેને ભાવનિર્જરા કહે છે. આ પ્રમાણે થતા કર્મક્ષયને સવિપાક ભાવનિર્જરા કહે છે અને તપ દ્વારા જે કર્મપુદ્ગલોનો ક્ષય થાય છે તેને અવિપાક ભાવનિર્જરા કહે છે.
કર્મપુદ્ગલોનું ખરી પડવું તે દ્રવ્યનિર્ભર છે. તેના પણ સવિપાક દ્રવ્યનિર્જરા અને અવિપાક દ્રવ્યનિર્જરા એવા બે ભાગ છે.
મોશનું સ્વરૂપ અને પ્રકાર (૩૭)
सव्वस्स कम्मणो जो खयहेदू अप्पणो हु परिणामो। णेओ स भावमुक्खो दवविमोक्खो य सम्मपुहभावो ॥ ३७॥ सर्वस्य कर्मणो यः क्षयहेतुरात्मनो हि परिणामः ।.. ज्ञेयः स भावमोक्षो द्रव्यविमोक्षश्च कर्मपृथग्भावः ॥ ३७॥
સર્વ કર્મોના ક્ષયના હેતુરૂપ જે આત્માનું પરિણામ છે, તેને ભાવમાં જાણવો અને આત્માથી દ્રવ્યોનું પૃથક, થવું તેને દ્રવ્યમોક્ષ.
આત્માના સર્વ અશુદ્ધ પર્યાયનો નાશ થવો અને પૂર્ણ શુદ્ધ પર્યાયનું પ્રગટ થવું તે મોક્ષ છે. સામાન્ય રીતે સર્વ પ્રકારનાં કમાંથી રહિતિ અશરીરી આત્માની આત્યંતિક, સ્વાભાવિક અને અનુપમ કેવળ જ્ઞાનાદિ ગુગોથી યુક્ત
૩૩
