________________
કાલિદ્રવ્ય સિવાયના (શેષ) પાંચને અસ્તિકાય જાણવા જોઈએ. ૨૩.
ગ્રંથના આરંભમાં દ્રવ્યોના મુખ્ય બે પ્રકાર - જીવ અને અજીવ હોવાનું જણાવ્યું છે. તે પોતાના અવાજોર ભેદની અપેક્ષાએ કુલ છ પ્રકારના છે. તે છ દ્રવ્યોમાંથી, કાળ સિવાયનાં પાંચ દ્રવ્યો અસ્તિકાય છે.
અસ્તિકાયનું સ્વરૂપ અને નામની સાર્થકતા (૨૪) संति जदो तेणेदे अस्थि त्ति भणंति जिणवरा जम्हा । काया इव बहुदेसा तम्हा काया य अस्थिकाया य ॥ २४ ॥ सन्ति यतस्तेन एते अस्ति इति भणंति जिनवरा: यस्मात् ।। काया इव बहुदेशास्तस्मात् कायाश्च अस्तिकायाश्च ॥ २४ ।।
(આ પાંચ દ્રવ્યો) છે તેથી સર્વશદેવે તેને “અસ્તિ' (હોવું કે છે) એવી સંજ્ઞા આપી છે. અને તે કાયની જેમ અનેક પ્રદેશોવાળા છે તેથી તે કાય” (કહેવાય છે). અને તેથી ‘અસ્તિકાય' (કહેવાય છે) ૨૪.
કાલ સિવાયનાં પાંચ દ્રવ્યોને “અસ્તિકાય” શા માટે કહે છે, તેનું કારણ આ ગાળામાં આપવામાં આવ્યું છે. તેમાં કહેવાયું છે કે આ દ્રવ્યો છે તેથી જિનવર સર્વશદેવે તેમને “અસ્તિ' એવી સંજ્ઞા આપી અને તે કાયની જેમ બહુ પ્રદેશોવાળા હોવાથી તેમને કાય'ની સંજ્ઞા પણ આપવામાં આવી. આ પ્રમાણે “અસ્તિ’ અને ‘કાય” બંને હોવાથી આ પાંચ દ્રવ્યો “અસ્તિકાય કહેવાય છે. પણ કાલ' દ્રવ્યનું અસ્તિત્વ હોવા છતાં, ‘અસ્તિ’ હોવા છતાં તેનો એક જ પ્રદેશ છે, કાયની જેમ તેના બહુપ્રદેશ નથી, તેથી તેને અસ્તિકાયની સંજ્ઞા આપવામાં આવી નથી.
દ્રવ્યોની પ્રદેશસંખ્યા (૨૫) होंति असंखा जीवे धम्माधम्मे अणंत आयासे । मुत्ते तिविह पदेसा कालस्सेगो ण तेण सो काओ ॥ २५ ॥
