Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સ્થિતિમાં ઉચ્ચ-નીચ ગુણો રૂપે આ વ્યાપાર જીવન ઉપર પ્રભાવ પાડે છે. તેનું કારણ ગોત્રકર્મ છે. ગોત્ર કર્મના બે પ્રકાર છે, પાપકર્મ કરવામાં પરાક્રમ કરે તે નીચ ગોત્ર કર્મ કહેવાય છે, પુણ્ય કે ધર્મ કરવામાં પરાક્રમ કરે, ઊંચી દશામાં જીવને સ્થાપિત કરી જીવનને ધન્ય બનાવવામાં સહાયક બને, તે ઊંચ ગોત્ર કર્મ છે. નીચ ગોત્ર કર્મના પ્રભાવથી વિશ્વના ધરાતલ પર ભયંકર હિંસાત્મક કાંડો બન્યા છે, ઈતિહાસ રકતરંજિત થયો છે. તેનાથી વિપરીત ઉચ્ચ ગોત્ર કર્માએ ઘણા શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણો પ્રગટ કર્યા છે.
આ
(૮) અંતિમ આઠમો વ્યાપાર અનંત કર્મના વર્ગીકરણમાં પ્રમુખ સ્થાન ધરાવે છે. શકિતવ્યાપાર છે. ભિન્ન-ભિન્ન પ્રકારની શકિત મનુષ્યના મૌલિક અધિકારો સાથે સંબંધ ધરાવે છે ગ્રહણ અને ત્યાગ, લાભ અને હાનિ, ભોગ–ઉપભોગ ઈત્યાદિ સમગ્ર ક્રિયાકલાપો, આ મહત્ત્વપૂર્ણ વ્યાપાર સાથે જોડાયેલા છે અને તેના કારણભૂત કર્મને અંતરાયકર્મ કહે છે.
ઉપર્યુકત ઘણા વિવેચન સાથે આઠ વ્યાપારનું આપણે આખ્યાન કર્યું છે, તેનાથી સમજાય છે કે અનંત પ્રકારના કર્મમાં મુખ્યત્વે આઠ કર્માનું વિભાજન શા માટે કર્યું છે. આ આઠે વ્યાપાર આઠ કર્મ રૂપે શાસ્ત્રોમાં પ્રચલિત થયા છે. આઠે કર્મની પ્રકૃતિ કે તેના ક્રિયાકલાપ એક સરખા નથી. કર્મ હોવા છતાં આઠે કર્મની ક્રિયાશૈલી ભિન્ન ભિન્ન રૂપે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આ કર્મોમાં અલગ-અલગ રીતે આક્ષેપ અને વિક્ષેપ ઉત્પન્ન કરે, તેવો પ્રભાવ છે. કેટલાક કર્મ ગુણોનું આવરણ કરે છે, આક્ષેપ કરે પરંતુ પ્રત્યક્ષ રૂપ કોઈ વિક્ષેપ કરતા નથી. જ્યારે કેટલાક બીજા કર્મો ગુણનો આક્ષેપ કર્યા પછી વિગુણ રૂપ કે વિકાર રૂપ વિક્ષેપ પણ ઊભો કરે છે. જેમ કે જ્ઞાનાવરણકર્મ જ્ઞાનનું આવરણ કરે છે પરંતુ તેમાં બીજું સંવેદન હોતું નથી. જ્યારે અશાતા વેદનીયકર્મ શાતાનું આવરણ કરે છે અને તીવ્ર દુઃખનું સંવેદન કરાવે છે. તેમાં આક્ષેપ-વિક્ષેપ, બંને ક્રિયા છે. આ સિવાય અમુક કર્યુ જીવના ગુણનો ઘાત કરે છે. જ્યારે કેટલાક કર્મા બાહ્યક્ષેત્રમાં પ્રભાવ પાથરે છે. શાસ્ત્રોમાં પણ જીવવિપાકી કર્મ અને પુદ્ગલવિપાકી કર્મ એવા શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે. ગુણઘાતક કર્મા મોક્ષમાર્ગના નિરોધક છે. જે એકાંત પાપરૂપ છે. બાકીના કર્મા શુભ અને અશુભ, બંને ધારામાં ઉદયમાન હોવાથી અનુકૂળ પ્રતિકૂળ સંયોગ ઊભા કરે છે. ઉદયમાન શુભકર્મા નિમિત્તરૂપે સાધનામાં ઉપકારી પણ બને છે. જો મોહની પ્રબળતા ન હોય, તો પુણ્યકર્મ સત્કર્મનું સાધન બને છે. કેટલાક કર્મા હાનિ પામે અથવા તેનો રસ ઓછો થાય, તો પ્રતિક્રિયા રૂપે ઉપશમ, ક્ષયોપશમ કે ક્ષાયિકભાવો પ્રગટ થતાં રહે છે પરંતુ કેટલાક કર્મા તેની સ્થિતિ પૂરી થતાં ચાલ્યા જાય છે, આત્મિક કે આધ્યાત્મિક ગુણો સાથે તેનો પ્રત્યક્ષ સંબંધ નથી. કેટલાક કર્મો ભૌતિક વિકાસના સાધન પ્રદાન કરે છે. જ્યાં સુધી આ કર્મનો સંપૂટ રહે છે, ત્યાં સુધી સાધનની પ્રબળતા રહે છે... અસ્તુ.
ગાથામાં શાસ્ત્રકારે અનંત કર્મોનો ઉલ્લેખ કર્યા પછી મુખ્યત્વે આઠ કર્મની સ્થાપના કરી છે. આ સ્થાપના શાસ્ત્રોકત છે. આઠ કર્મોનું ગ્રહણ શા માટે કરવામાં આવ્યુ, તેનું આપણે વિવેચન કરી ગયા છીએ. સાંસારિક જીવ દેહ રૂપી દુકાનમાં વિરાટ વ્યાપાર ચલાવે છે. આ વ્યાપારનો વધારો—ઘટાડો કરનારા આઠ મુનીમો છે. જે આપણા આઠ કર્માના નામે વિખ્યાત છે. સંક્ષેપમાં આ
(૭૬)
