Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અવાસ્તવિક ઉપમા અલંકાર છે. ઉપમાન પક્ષ અવાસ્તવિક છે પરંતુ ઉપમેય પક્ષ પૂર્ણ વાસ્તવિક છે. મિથ્યાભાસ, તેનું જાગરણ, તેનાથી ઉત્પન્ન થતું સમ્યગદર્શન અને તેનાથી થતો અજ્ઞાનનો વિલય, આ બધુ સંપૂર્ણ સત્યતત્ત્વ છે. સત્યનો સાક્ષાત્કાર એ એકમાત્ર આ ઉપમાનો ઉદ્દેશ્ય છે.. ઉપમા વાસ્તવિક ન હોય પણ તેનાથી જે વાચ્યભાવ પ્રગટ થાય છે, તે વાસ્તવિક હોય, તો તે ઉપમા સાર્થક છે. આ આખું પદ એક અલૌકિક ભાવથી ભરેલું છે અને આધ્યાત્મિક કે સાધનાના ક્ષેત્રમાં પ્રવર્તમાન એક મિથ્યા માન્યતાનો સચોટ જવાબ છે.
સાધારણ માન્યતા પ્રવર્તમાન છે કે આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થવામાં કરોડો વર્ષ લાગે છે. ઘણા જન્મોની કસોટી પછી કે તપશ્ચર્યા પછી જ્ઞાન પ્રાપ્તિ થાય છે. શું અનંતકાળ અજ્ઞાનમાં વીત્યો છે. તો એમ કાંઈ એક ક્ષણમાં જ્ઞાન કેવી રીતે થાય ? અજ્ઞાનદશા જેટલી લાંબી હતી, તેટલી સાધનાદશા પણ લાંબી હોવી જોઈએ. લાંબા કાળની સાધના પછી જ આત્માનું ઉત્થાન થઈ શકે છે. આ માન્યતા કે આ ઉપદેશ શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ છે અને સર્વથા સ્થાન પામેલો છે. હકીકતમાં આ ઉપદેશને નકારી શકાય તેમ નથી. ફકત તેમાં મિથ્યા માન્યતા શું છે તે જ સંશોધન કરવાનું રહે છે કારણ કે જન્મ-જન્માંતરની સાધના પછી અથવા અનેક જન્મોમાં કર્મ નિર્જરા થયા પછી જીવ ખાસ કેન્દ્રબિંદુ ઉપર પહોંચે, ત્યારે જ કલ્યાણના બીજ અંકુરિત થાય છે. આ રીતે સર્વમાન્ય એવો આ સિદ્ધાંત કોઈ પ્રકારના દોષથી યુકત નથી... અસ્તુ.
અહીં ગાથામાં સ્તુતિકારનું કહેવાનું તાત્પર્ય શું છે તે સમજવાનું છે. જે ગુરુ અથવા ઉપદેષ્ટા જ્ઞાનમાર્ગનો અવરોધ કરી ફકત નિરંતર જડ-ક્રિયાકાંડની સ્થાપના કરે છે. જ્ઞાનાત્મક ઉર્બોધનથી દૂર રહે છે અને આવી જડક્રિયા દ્વારા આત્મજ્ઞાન પ્રગટ થવામાં ઘણો લાંબો કા ગાળવો પડશે, તેવી સ્થાપના સાથે જ્ઞાનશકિતનો જે અદ્ભુત મહિમા છે તેના ઉપર ધ્યાન આપવામાં આવતું નથી, તેના માટેની આ સચોટ ટકોર છે. કોઈપણ ક્રિયા ગમે તેવી કઠોર અને તપોમય હોય પરંતુ જ્ઞાનાત્મક ન હોય તો લાંબાકાળ સુધી, ઘણા સમય સુધી કે ઘણા જન્મો સુધી આ ક્રિયા ચાલુ રહે તો પણ પરિણામ પ્રાપ્ત થતું નથી. આવો વિશ્ર્વાસી સાધક જ્ઞાનશકિતથી અનભિન્ન હોવાથી એક પ્રકારે ક્રિયાકાંડમાં ફસાઈ જાય છે. ઘોર આગ્રહ બુદ્ધિવાળા ક્રિયાકાંડી સંપ્રદાયો સાધકોને વાસ્તવિક આધ્યામિક ઉપાસનાથી દૂર રાખે છે. હકીકતમાં અનંતકાળના અજ્ઞાનને દૂર કરવા અનંતકાળની જરૂર નથી. પ્રચંડ જ્ઞાનથી એક ક્ષણમાં તેના કૂર્ચા થઈ જાય છે, ધાર્મિક ક્રિયા અને તપશ્ચર્યા સ્વયં ખરાબ નથી, તે ઉપાસ્ય છે, પરંતુ જેમ દોરા વગરની સોયથી ઘણી મહેનત કર્યા પછી પણ સિલાઈ થતી નથી. સોયની ક્રિયા ચાલુ છે, તે ક્રિયા જરૂરી પણ છે પરંતુ તેનાથી વધારે જરૂરી સોયમાં દોરો હોવો, તે છે. ક્રિયા ચાલુ હોવા છતાં જ્ઞાનરૂપી દોરો ન હોય તો અંધકારમાં દોડવા જેવું છે અને દોરો હોય, તો સોયની ક્રિયાને નકારી શકાતી નથી. સોયની ક્રિયા તે ખરાબ નથી પરંતુ તેમાં દોરો ન હોય અને તેની સ્થાપના કરવી તે મિથ્યા છે. સોયમાં દોરો પરોવતાં એક ક્ષણ લાગે છે. આ એક ક્ષણની જ્ઞાનાત્મક ક્રિયા બધી ક્રિયાને સાર્થક કરે છે, તેમ એક ક્ષણમાં ઉત્પન્ન થયેલું આત્મસ્વરૂપનું જ્ઞાન અનંતકાળના મિથ્યાભાસને તોડી બાકીની બધી ક્રિયાઓને સાર્થક કરે છે. જ્ઞાન થવામાં લાંબા કાળની પ્રતીક્ષા કરવાની જરૂર નથી. તેનું એક રહસ્યમય કારણ છે.
