Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
થતાં મૂળ સ્વરૂપે પ્રગટ થાય છે. આ પણ એક પ્રકારનો સંક્ષેપ છે. સંક્ષેપનો અર્થ છે જરૂરી તત્ત્વને કે મૂળભૂત તત્ત્વને ગ્રહણ કરી સારતત્વનો આવિર્ભાવ કરવો. મંદિર મોટુ વિશાળ હોય છે પરંતુ ભગવાન તો નાના જ હોય છે પણ ત્યાં પ્રભુની મૂર્તિ તે સારતત્ત્વ છે. સારતત્વને કાયમ રાખીને વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો હોય છે. અસ્તુ.
આટલી સંક્ષેપ વિસ્તારની વ્યાખ્યા કર્યા પછી આત્મસિદ્ધિમાં સંક્ષેપમાં સમજાવેલો મોક્ષમાર્ગ તે સાક્ષાત પ્રભુની પ્રતિમા જેવો છે.
સકળ માર્ગ નિગ્રંથ – અરિહંતનો માર્ગ તે નિગ્રંથમાર્ગ કહેવાય છે. સમગ્ર જૈનદર્શનમાં સહુથી મહત્ત્વપૂર્ણ શબ્દ “નિગ્રંથ છે. અરિહંતોનો સમગ્ર માર્ગ નિગ્રંથોનો માર્ગ કહેવાયો છે. નિગ્રંથ શબ્દ ગ્રંથીથી મુકત થયેલા જીવનો પ્રતિનિધિ છે. જેની ગાંઠો ગળી ગઈ છે, તેને નિગ્રંથ કહેવામાં આવે છે. હકીકતમાં તો આત્મા સ્વયં સ્વભાવથી નિગ્રંથ જ હતો, છે અને એ જ રીતે નિગ્રંથ રહેશે. ગાંઠો બધી મોહની અને કર્મની હોય છે. આત્મામાં ગાંઠ પડી શકતી નથી. આત્મા તો સ્વયં અરૂપી સ્વચ્છ દ્રવ્ય છે. મેલા કપડાનો મેલ મેલમાં જ છે. કપડામાં નથી. એ જ રીતે પદાર્થનો વિકાર મૂળભૂત પદાર્થમાં હોતો નથી. વિકારમાં જ વિકાર હોય છે. આ છે નિગ્રંથની નિશ્ચય વ્યાખ્યા. ચોરના હાથમાં ચડાવેલી બેડી તે ચોરનું પોતાનું આવરણ નથી. ચોર તો એક માનવ શરીર રૂપે અચોર જ છે. બેડી બહારથી આવી છે. બેડીમાં બેડી છે. ચોરમાં બેડી નથી. બેડીના કારણે ચોર કહેવાયો છે. આ બહુ ઊંડી રહસ્યમય વાત છે.
જીવ તો સ્વયં ગાંઠ રહિત એક શુદ્ધ આત્મ દ્રવ્યરૂપી અગ્રંથ તત્ત્વ હતું અને છે. ગાંઠ તો બહારથી આવી છે. મોહાદિ કર્મો જોડાયેલા હોવાથી બધી ગાંઠો કર્મોની જ ગાંઠ છે. ગાંઠના કારણે ગ્રંથી બન્યો છે. મૂળમાં તો તે નિગ્રંથ જ છે. જેમ કોઈ વ્યકિતએ માથા ઉપર : સડી ઉપાડી છે. ગાંસડી જુદી છે અને ઉપાડનારો જુદો છે. ગાંસડીની જગ્યાએ ગાંસડી છે. માથા ઉપર લીધી છે એટલે ગાંસડીવાળો છે. ગાંસડી પડતી મૂકે તો તે ગાંસડી વગરનો હલકો ફૂલ થઈ જાય છે. તેમ સાંયોગિક દ્રવ્યોના આધારે જીવાત્માએ નિગ્રંથપણું ગુમાવ્યું છે. પર દ્રવ્યોનો પરિહાર થતાં સ્વયં તે નિગ્રંથ બની જાય છે. સંત તુલસીદાસે ઉત્તરકાંડ રામાયણમાં ઉદાહરણ મૂકયું છે કે વાંદરો જાળીમાં હાથ નાંખે, ત્યારે હાથ અંદર ચાલ્યો જાય છે પરંતુ પછી જાળીમાં ચણાની મૂઠી ભરે છે, ત્યારે હાથ છો નીકળી શકતો નથી. વાંદરાને એમ લાગે છે કે જાળીએ મને પકડયો છે પરંતુ હકીકતમાં વાંદરો જો ચણા મૂકી દે, તો તે મુકત જ છે, તેનો હાથ તુરંત જ પાછો નીકળી જાય છે. રામચરિત્ત માનસમાં આ જીવ અને માયાનું ઉદાહરણ છે. વસ્તુતઃ તો પરદ્રવ્ય જીવને પકડતા નથી અને જીવ પણ સ્વરૂપથી પોતે બંધ પામે તેવી સ્થિતિ નથી પરંતુ માયા રૂપી ગાંઠ છે, જેને જૈનશાસ્ત્રમાં મોહની ગ્રંથી કહે છે. મોહ તે જ બંધન છે. મહાન આચાર્યશ્રી કુંદકુંદ પણ કહે છે કે રંગમંચ પર મોહ જ નાચી રહ્યો છે. નાટકનો નટ સ્ત્રીવેષ પહેરવાથી નારી બની જતો નથી. તે તેના વેષનો અંચળો માત્ર છે, તે જ રીતે જીવાત્માએ મોહના વસ્ત્રો પહેરી લીધા છે પરંતુ તેનાથી તે મોહરૂપ બન્યો નથી. સુખ દુઃખ કે સંવેદન તે બધી મોહની જ ગાંઠો છે. મોહ શુભાશુભ ભાવે જીવાત્માને ઊંચા-નીચા રૂપે નચાવે છે પરંતુ જ્યારે જ્ઞાનવૃષ્ટિએ પણ આ મોહનું પટલ ઉતરી જાય, તો સમગ્ર નિગ્રંથ દશા દ્રષ્ટિગોચર થાય છે.
(૨૬૮)
