Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે. મોહ જેટલો દુર્ગમ છે, તેનાથી મોહનું હનન ઘણું પણ વધારે દુર્ગમ છે કારણ કે તેણે સ્વભાવનું રૂપ ધારણ કરી સ્વ સ્વરૂપનું આવરણ કર્યું છે. મોહ તે આત્મા અને આત્મા તે મોહ, એવો તાદાસ્યભાવ ઉત્પન્ન થયો છે. મોહ તે સંયોગાત્મક દુર્ગુણ નથી પરંતુ પરિણામાત્મક દુર્ગુણ છે. જડ પદાર્થો નિમિત્ત છે પરંતુ જડ પદાર્થો મોહ રૂપે પરિણામ પામતા નથી. એ જ રીતે શુદ્ધ આત્મા પણ મોહ રૂપે પરિણમતો નથી પરંતુ તે જ્ઞાનાચ્છાદિત હોવાથી અર્થાતુ આવૃત્ત હોવાથી મોહનું છેદન કરવા માટે આતંરિક જગતમાં પ્રવેશ કરી શકતા નથી. શાસ્ત્રકારોએ, આચાર્યોએ અને ધર્મની પરંપરામાં સાધના માટે કે મોહત્યાગ માટે સ્થૂલ ઉપાયો દર્શાવ્યા છે. કઠિન વ્રતાદિ ભાવો અને ઘોર તપશ્ચર્યાઓ પણ મોહના સંહાર માટે અસ્તિત્વમાં આવ્યા છે પરંતુ દુઃખની વાત એ છે કે આ બધા સ્કૂલ ઉપાયો આંતરિક જગતમાં સૂક્ષ્માતિસૂમ રૂપે પરિણત થયેલા મોહ ઉપર પ્રહાર કરી શકતા નથી. મોહને થોડા ટાઈમ પૂરતો જડવત્ કરે છે પરંતુ તે બધા ઉપાયોની પરવાહ કર્યા વિના મોહ પુનઃ જાગૃત થઈ ડંખ આપવાનું કામ શરૂ કરે છે. અતિ ઠંડીમાં ઠૂંઠવાઈ ગયેલો સાપનો કોઈ સ્પર્શ કરે તો પણ કરડી શકતો નથી પરંતુ ભૂલવું ન જોઈએ કે તે સાપ સચેતન થતાં તેની ડંખ મારવાની શકિત પૂર્વવતુ જાગૃત થાય છે અને તે ડંખ પણ મારી શકે છે. હરિદાસ સ્વામીએ ઠીક જ કહ્યું છે. જલ વરસેને વન પાંગરે.....” જમીન સૂકી દેખાય છે, ગરમીના પ્રભાવથી સૂકાઈ ગઈ છે પરંતુ વૃષ્ટિ થતાં પુનઃ અંકુરિત થઈ હરિયાળી થઈ જાય છે, તે જ રીતે કઠોર તપ આદિ ઉગ્ર ક્રિયાઓથી ઈદ્રિયો અને અંગઉપાંગો શુષ્ક થઈ જવાથી મોહ શાંત થયો છે તેવું લાગે છે પરંતુ પુનઃ નિમિત્તો મળતા તે હર્યો ભર્યો થઈને પોતાનું રૂપ પ્રગટ કરે છે.
ઉપરના વિવરણથી સમજાય છે કે સૂક્ષ્મ પ્રબળકારી અધ્યાત્મ પ્રદેશમાં પ્રવેશ કરી શકીએ તેવા જ્ઞાનાત્મક તીવ્ર તીરથી મોહનું છેદન થવું ઘટે છે. વ્રતાદિ પરંપરાનું આચરણ કરવું, તે અલગ છે, જયારે અંતર પ્રદેશમાં યુદ્ધ કરી મોહને પરાસ્ત કરવો, તે સાધનાની શ્રેષ્ઠત્તમ શ્રેણી છે. ગાથામાં “હણાય’ શબ્દ વાપર્યો છે. હણાય” ને વધારે વિસ્તારથી કહીએ, તો મૂળથી છેદાય છે, તેવો ભાવ છે. ઉપર–ઉપરથી છેદવું તે વાસ્તવિક હનન ક્રિયા નથી. પૌરાણિક કથાઓમાં એવી વાર્તા આવે છે કે રાક્ષસનું માથુ છેદે છે અને વારંવાર માથુ ઉગી નીકળે છે પછી ગુરુ સંકેત આપે છે અને ઠીક જગ્યાએ પ્રહાર કરવાથી રાક્ષસનું હનન થાય છે. આ કથાનો રાક્ષસ એ તો એક રૂપક છે પરંતુ મોહ રૂપી રાક્ષસ એવા જ પ્રકારનો એક પ્રત્યક્ષ દૈત્ય છે. હિંસાત્મક વ્યકિતઓ લગભગ કઠોર રૂપે જ પ્રગટ થાય છે પરંતુ આપણો આ મોહ દૈત્ય માયાવી તત્ત્વ છે. તે કોમળભાવે પણ પ્રગટ થાય અને કઠોરભાવે પણ પ્રગટ થાય છે. તે મધુર રૂપ ધારણ કરી જાળ પણ પાથરે છે અને સુખનો ચંદ્ર દેખાડી અમાવાસ્યાના અંધકારમાં લઈ જાય છે. મોહ વિષે ઘણું-ઘણું લખાયેલું છે એટલે અહીં પુનરુક્તિ કરતા નથી. કહેવાનું એટલું જ તાત્પર્ય છે કે મોહહનન એ સામાન્ય કાર્ય નથી. અસામાન્ય સાધના છે. કાકા સાહેબ કાલેલકર કહે છે કે “માયા પણ માયાવી રૂપે શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે” જેમ ચોર ચોર રૂપે પ્રગટ રૂપે પ્રવેશ કરતો નથી. ચોર પણ ચોરીથી આવે છે. તે જ રીતે માયા પણ માયાવી રીતે આવે છે, તેથી આપણા ગાથાકાર કહે છે કે હવે હું મોહ હનનના સાચા પાઠ ભણાવીશ. આ ગાથામાં આઠ કર્મ અને મોહનીય કર્મનો ઉલ્લેખ કરી તેને અર્થાત્ મુખ્ય રૂપે મોહનીય અને છેવટે બધા કર્મને નિર્મૂળ કરવા માટેનો સંકેત આપ્યો છે.
= (૯)
