Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વધારે ભયજનક અને મિથ્યા આગ્રહથી ભરેલો છે. પાછળની ગાથાઓમાં જે મતાગ્રહ શબ્દ મૂકયો છે, તે મતાગ્રહ અને મિથ્યાગ્રહ બંને સગા ભાઈ જેવા છે. આ બંધુજોડીના પ્રભાવથી જે મિથ્યાભાસ જન્મે છે, તે ઘણો જ હૃઢ, દ્રઢતર કે વૃઢતમ હોય છે. આ મિથ્યાભાસ કોઈ ખાસ વિપરીત પક્ષ કે મતથી જોડાયેલો છે અથવા ગૂંચવાયેલા સૂતર જેવો તર્કમાં અટવાયેલો મિથ્યાભાસ છે, તેમાં બુદ્ધિનું આધિકય છે પરંતુ જંગલમાં ભૂલો પડેલો યાત્રિક જેમ માર્ગભ્રષ્ટ હોય છે, તેમ અહીં બુદ્ધિ વિભાવોના જંગલમાં અટવાયેલી હોવાથી ભ્રમિત થયેલી છે. તેને જે આભાસ થાય છે, તેમાં કોઈ સત્સંગ કે સગુનો બોધ ન હોવાથી તેમ જ ચાલી આવતી સત્ય પરંપરાનો આધાર ન હોવાથી બુદ્ધિ સત્યાભાસની જગ્યાએ મિથ્યાભાસનું દર્શન કરે છે. આ ત્રીજા નંબરનો મિથ્યાભાસ જે પક્ષથી પ્રભાવિત છે, તે પુનઃ અનંત સંસારચક્રમાં લઈ જવાનું સામર્થ્ય ધરાવે છે. હવે આપણે મિથ્યાભાસ શું છે, તેનું ધરાતલ તપાસીએ.
- મિથ્યાભાસનું ધરાતલ – હકીકતમાં જે આભાસ છે, તેનું અસ્તિત્વ તો છે જ, તો તેને મિથ્યા કેમ કહી શકાય ? હકીકતમાં જે વસ્તુ મિથ્યા છે, તેનો અભાવ હોય છે અને અમાવસ્તુ નિષ્ક્રિયઃ | જીવને જે વિપરીત બોધ કે વિપરીત માન્યતા થાય છે, તે અસ્તિત્વ ધરાવે છે, તો તેને મિથ્યા કેવી રીતે કહી શકાય ? મિથ્યાત્વ પણ મિથ્યા નથી, અજ્ઞાન પણ મિથ્યા નથી. તેવી રીતે
જીવને જે કાંઈ અવળો આભાસ થયો છે, તેનું પણ અસ્તિત્વ છે, તે ખરેખર મિથ્યા નથી. આ પ્રશ્ન મિથ્યાભાસને સમજવા માટે પ્રેરિત કરે છે. મિથ્યા શબ્દ અધ્યાત્મશાસ્ત્રમાં પણ મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે.
ખરેખર, શું મિથ્યા શબ્દ અસ્તિત્વ વિરોધિ છે કે શું નાસ્તિકભાવોને પ્રદર્શિત કરે છે કે કોઈ પદાર્થની અદ્રશ્ય અવસ્થાનું સૂચન કરે છે ? અથવા શું જીવાત્માની જ્ઞાનેન્દ્રિયોના દોષોનું કથન કરે છે? હકીકતમાં પદાર્થ મિથ્યા હોતા નથી. દ્રવ્યોનું પરિણમન પણ મિથ્યા હોતું નથી, તેથી સ્પષ્ટ છે કે જ્ઞાનેન્દ્રિયોના વિકારથી કે પરિબળના અભાવથી જ્ઞાનમાં વિપરીત પરિણમન થાય છે. સાથે સાથે એ પણ સત્ય છે કે જ્ઞાનેન્દ્રિયોમાં દોષ ન હોય, જ્ઞાનના ઉપકરણો બરાબર હોય છતાં પણ મોહના પ્રભાવથી જ્ઞાન વિપરીત આભાસ કરવા માટે બાધ્ય બને છે. આ મોહમાં પણ પરિણામ રૂપ મોહ કરતાં દર્શનમોહ વધારે ઘાતક છે. દર્શનમોહ જ્ઞાનના ઉપકરણ ઉપર પ્રભાવ પાથરી વિપરીત રૂપે પરિણમન કરાવે છે. જેમ લાલ પુષ્પ દર્પણ સામે રાખે, તો દર્પણમાં લાલ ઝાંય આવે છે. તેમાં પુષ્પની લાલી પણ મિથ્યા નથી અને દર્પણ પણ મિથ્યા નથી પરંતુ પ્રાકૃતિક નિયમ પ્રમાણે દર્પણમાં મિથ્યા લાલી દેખાય છે. આ છે મિથ્યાભાસ. ન હોવા છતાં દેખાય, અસ્તિત્વ ન હોવા છતાં અસ્તિત્વની આસ્થા થાય, ગુણાત્મક ન હોવા છતાં ગુણયુકત દેખાય, આ બધા છે મિથ્યાભાસ. હકીકતમાં આભાસ મિથ્યા નથી પરંતુ આભાસ પ્રત્યે જે વિપરીત ધારણા થાય છે, તે મિથ્યાભાસ છે. દોરીમાં સર્પ દેખાય છે, ત્યાં દોરી પણ મિથ્યા નથી, સર્પ પણ મિથ્યા નથી, વિપરીત જ્ઞાન પણ મિથ્યા નથી પરંતુ દોરીમાં દોરીનો અભાવ પ્રસ્તુત થાય છે અને સાપનો પ્રભાવ પ્રસ્તુત થાય છે, તે છે મિથ્યાભાસ.
ટાળે મિથ્યાભાસ – અહીં મિથ્યાભાસ સ્વતઃ ટળી જાય, તેમ કહ્યું નથી પરંતુ તેમાં
