Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે. કાં તો જ્ઞાનની ક્રિયા થતી નથી, કાં તો જ્ઞપ્તિ વિપરીત રીતે ભાન કરાવે છે. જ્ઞાન અને જ્ઞપ્તિ જો મિથ્યા હોય તો શેય તત્ત્વ શુદ્ધ હોવા છતાં શેય વિષે વિપરીત નિર્ણય થાય છે. દાર્શનિક મંથનમાં જ્ઞાતાને જ પ્રમુખતા આપવામાં આવી છે અને જ્ઞાતા તે જ છે જેણે જ્ઞાન અર્જન કર્યું છે. જ્ઞાતા તે જ બની શકે છે, જે નિર્દોષ છે. જેમ દૂધ આપનારી ગૌમાતા એ દૂધનું અધિષ્ઠાન છે, અન્ન પેદા કરનાર પૃથ્વી તે અનનું અધિષ્ઠાન છે. તે જ રીતે જ્ઞાતા એ જ્ઞાનનું અધિષ્ઠાન છે અર્થાત્ આત્મા તે જ જ્ઞાતા છે. નિર્દોષ અધિષ્ઠાનમાં જ નિર્દોષ તત્ત્વનો વિકાસ થાય છે. આવા વિકસિત જ્ઞાતા જ અન્યને પણ સાચી રીતે વિકસિત કરી શકે છે. ડૉક્ટરનું અનુમાન ખોટું હોય તો દવા પણ અહિતકારી બને છે. જ્ઞાતામાં દોષ હોય, તો તેમણે આપેલું માર્ગદર્શન મિથ્યાભાવમાં લય થાય છે. આ ઉપરથી સમજાય છે કે જ્ઞાતા, વિજ્ઞાતા, શુદ્ધાત્મા તે સગુરુ છે અને તેના નિર્દેશથી જે પ્રાપ્તિ થાય છે, તે સંસારને છેદવા માટે સાચી ઔષધિ છે.
અહીં ગાથામાં “સગુરુ વૈદ્ય સુજાણ” એમ કહ્યું છે. “સુજાણ શબ્દ ઘણો જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. સારો જાણકાર ડ્રાઈવર જ સારી રીતે ગાડી ચલાવી શકે. એ જ રીતે સુજાણ એટલે ખૂબ જ સારા જાણકાર. જેઓ ફકત જ્ઞાન ઉપાસના જ નહીં પરંતુ ચારિત્રભાવોથી પણ ઘડાયેલા છે, જેમણે પોતાના આત્માને કસોટી પર કસ્યો છે, તેને “સુજાણ સક્સ” કહી શકાય. ગુરુપદ ભોગવવું સહેલું છે પરંતુ સદ્ગુરુ બનીને સાચું માર્ગદર્શન આપવું ઘણું જ કઠણ છે. અહીં આખી શૃંખલા દૃષ્ટિગોચર થાય છે. જે સુજાણ છે તે જ સદ્ગુરુ બની શકે અને જે સદગુરુ બને છે, તે જ સાચુ જ્ઞાન આપી શકે છે. સાચું જ્ઞાન એ રોગ માટેની સાચી દવા છે. મિથ્યાભાન રોગને મટાડે નહીં પરંતુ વધારી શકે છે, માટે ઉપાયનો વિચાર કરવો તે મહત્ત્વપૂર્ણ છે અને ઉપાયના જાણનાર તે જ સાચા સદ્ગુરુ છે.
સુજાણનો અભ્યતરભાવ – ગાથામાં “સદ્દગુરુ વૈધ સુજાણ’ એમ લખ્યું છે. વાકયમાં થોડું પરિવર્તન કરવાથી તેનો આત્યંતર અર્થ પણ પ્રગટ થાય છે. સદ્દગુરુ કોણ છે? તેનો પ્રત્યુત્તર આ પદમાં કવિરાજે આપી દીધો છે અર્થાત્ જે સુજાણ છે તે જ સદ્ગુરુ છે. સદ્દગુરુ સુજાણ હોય તે સામાન્ય અર્થ છે પરંતુ જે સુજાણ છે તે જ સદ્ગુરુ છે. તેમ કહેવાથી “સુજાણ’ શબ્દ સુજ્ઞાનનો વાચક છે. સુજ્ઞાન એટલે સમ્યગુજ્ઞાન. સમ્યગુજ્ઞાનનો જે અધિષ્ઠાતા છે તે સુજાણ છે. સુજાણ એટલે સુજ્ઞાની અને સુજ્ઞાની તે આત્મા સ્વયં છે અર્થાત્ સમજણ ભરેલો આત્મા તે સ્વયં સગુરુ છે. દ્રવ્ય દ્રષ્ટિએ એક સદ્ગુરુ બહારમાં બિરાજમાન છે. જે વ્યવહાર દૃષ્ટિએ સદ્ગુરુ છે. જ્યારે એક “સુજાણ” કહેતા અંતરમાં નિવાસ કરતો જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મા એ સાચા સદગુરુ છે. ગુરુ જેમ પ્રેરણા આપે છે, માર્ગદર્શન કરે છે, તે જ રીતે અંતરમાં બિરાજિત સુજ્ઞાનનો સ્વામી એવો આત્મા સ્વયં ઊંચકોટિનું માર્ગદર્શન આપે છે અને તે સગુરુના સ્થાને બિરાજે છે. અહીં ગુરુ અને શિષ્ય તાદાભ્યભાવે એકાકાર રૂપે તદ્રુપ બની ગયા છે. પ્રેરણા આપે છે તે સદગુરુ છે અને જે પ્રેરિત થાય છે તે સુશિષ્ય છે. વ્યકિત સ્વયં મન, પ્રાણ, યોગ, અંતઃકરણ, ઈદ્રિયો અને દેહાદિ સામગ્રીથી બનેલો એક દ્રવ્યપિંડ છે અને આ દ્રવ્યપિંડમાં પ્રધાન સ્થાને સ્વયં જ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મા બિરાજમાન છે. આત્મા જયારે જ્ઞાન વૃત્તિને પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારે બાકીના બધા ઉપકરણો શિષ્યભાવે નતમસ્તક
(૩૧૦)
