Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
હતું, તે તો છે જ ફકત તેના આવરણનો અભાવ થયો છે. આ અભાવને જ મોક્ષ શબ્દથી વ્યક્ત કર્યો છે, આ રીતે મોક્ષ શબ્દ અભાવાત્મક છે પરંતુ મોક્ષ શબ્દ અનુકતભાવે આવરણમુકત શુદ્ધ આત્માની ભાવાત્મક સ્થિતિનું પણ વર્ણન કરે છે. અહીં અંધારું નથી, તે અભાવાત્મક શબ્દ અહીં અંજવાળુ છે, તેમ કહી જાય છે. આ રીતે મોક્ષ શબ્દ અભાવાત્મક હોવા છતાં તે ગૂઢ ભાવોની અભિવ્યકિત કરે છે. શાસ્ત્રકારે આ ગાથાના પ્રથમ બે પદમાં અભાવ અને ભાવ, બંનેનું નિરૂપણ કર્યું છે. મોક્ષ તે અભાવ રૂપ છે અને શુદ્ધતા તે સભાવ છે. આમ ગાથામાં કવિરાજે કુશળતાપૂર્વક એક જ પદમાં મોક્ષના આંતરિક ગુણને પ્રદર્શિત કર્યા છે અને મોક્ષની ભિન્ન ભિન્ન વ્યાખ્યાઓનો પરિહાર કર્યો છે.
નિજશુદ્ધતા – નિજશુદ્ધતા એટલે શું? આ શબ્દથી એવી અભિવ્યંજના થાય છે કે એક પોતાની સ્વતંત્ર શુદ્ધતા છે જ્યારે બીજી કોઈ શુદ્ધતા છે, જે શુદ્ધતા હોવા છતાં પોતાની શુદ્ધતા નથી. “નિજ શુદ્ધતા' શબ્દ ગંભીર ભાવોને પ્રગટ કરે છે. બાહ્યજગતમાં સામાન્ય મનુષ્યોએ આત્માની શુદ્ધતાને છોડીને આહારશુદ્ધિ, શરીરશુદ્ધિ આદિ ભૌતિક શુદ્ધતા પર વજન આપી માનો નિજશુદ્ધતાનો સંહાર કરી નાંખ્યો છે. જે શુદ્ધતા પોતાની નથી તેવી પુદ્ગલશુદ્ધિ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી નિજશુદ્ધતાનો અવલોપ કર્યો છે. આ શુદ્ધતા તે પરાયી છે, પૌદ્ગલિક શુદ્ધતા છે. એક પ્રકારે તે સત્ત્વગુણી શુદ્ધતા છે પરંતુ વર્ણ, ગંધ રસના આધારે થતી શુદ્ધતા બાહ્ય ક્ષેત્રમાં પવિત્ર હોવા છતાં તે નિજશુદ્ધતા નથી, તે અન્ય દ્રવ્યોને આશ્રિત શુદ્ધતા છે. ધર્મના ક્ષેત્રમાં ભૌતિક શુદ્ધતાનું આધિકય ખૂબ જ વધી ગયું છે. શરીરશુદ્ધિ, આહારશુદ્ધિ, વસ્ત્રશુદ્ધિ, સ્થાનશુદ્ધિ, કાલશુદ્ધિ ઈત્યાદિ બાહ્યશુદ્ધિ કે દ્રવ્યશદ્ધિ ઉપર ધર્માચાર્યોએ ઘણું જોર આપ્યું છે. જો કે યથાસંભવ કે આવશ્યક બાહ્ય શુદ્ધિ ઉપયોગી છે, તે ઉપકારી પણ છે પરંતુ સાધકની દૃષ્ટિ બદલાય જાય અને મૂળભૂત આત્મશુદ્ધિ ઉપરથી ધ્યાન હટી જાય, આંતરિકશુદ્ધિનો ખ્યાલ રાખ્યા વિના ફકત બાહ્ય શુદ્ધિમાં રમણ કરે અથવા તેમાં જ પરોવાઈ જાય, તો આ પણ એક પ્રકારનો પરદ્રવ્યમાં રમણ કરવા જેવો વિભાવભાવ છે. જેમ નિપેક્ષમાં નામ, સ્થાપના અને દ્રવ્યનું અવલંબન હોય પરંતુ જો ભાવનિક્ષેપનો સ્પર્શ ન કરે, તો તત્ત્વસ્પર્શ થતો નથી. ભાવ નિક્ષેપ તે પ્રધાનનિક્ષેપ છે. તે જ રીતે ભાવતિ તે જ આત્મશુદ્ધિ છે. બાકીની બધી શુદ્ધિ આત્મશુદ્ધિની અપેક્ષાએ દ્રવ્યશુદ્ધિ છે. પદાર્થની શુદ્ધિ ગુણકારી છે. શુદ્ધ પદાર્થ પોતાના બાહ્ય પરિણામોમાં શુદ્ધ ફળ આપે છે, એટલે જે જે ક્ષેત્રોમાં જે જે ક્રિયાકલાપો ચાલે છે, તેને અનુલક્ષીને ત્યાં શુદ્ધ પદાર્થ પરમ આવશ્યક હોય છે. ડૉક્ટરો ઓસ્ટ્રેશન કરે છે, ત્યારે બધા સાધનોને શુદ્ધ રાખવા પડે છે, તો જ ઓપ્રેશન સફળ થાય છે...
અસ્તુ,
- સાધક જ્યારે આત્મશુદ્ધિના ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કરે છે અને મોક્ષમાર્ગનું અવલંબન લે છે, ત્યારે બધી દ્રવ્યશુદ્ધિથી નિરાળો થઈ સ્વશુદ્ધિ અર્થાત્ ગાથામાં કથિત “નિજશુદ્ધતા' જેવી આત્મશુદ્ધતાનું અવલંબન કરે છે. મોક્ષ પ્રાપ્તિની સાધનામાં દ્રવ્યશુદ્ધિની બધી મર્યાદાઓ પૂર્ણ થઈ જાય છે અને આત્મશુદ્ધિમાં બાધક મોહાદિ કર્મો ઉપશાંત થતાં નિજશુદ્ધિના પરિણામો જાગ્રત થાય છે, આવું આત્મજાગરણ કે આત્મશુદ્ધિને જ્ઞાનીજનોએ મોક્ષ કહ્યો છે. કર્મક્ષયની અપેક્ષાએ મોક્ષ અભાવાત્મક
(૨૦૨)...
